De familiale samenstelling van de koloniale Drievuldigheid

Op het toppunt van haar macht gekomen, begon de Belgische bourgeoisie zich te schamen voor de burgerlijke revolutie die haar aan het bewind had gebracht. Met afgunst blikte zij terug op de robuuste stevigheid van de feodale staat. De staatsmacht die zij zal vestigen in Kongo had alle kenmerken van de feodaliteit in haar volle glorie. Het feodale apparaat, dat een economie van het kapitalistisch type omsloot, was samengesteld uit drie elementen: de absolute monarchie, het leger (Force Publique genaamd) en de koloniale administratie.

Op 23 februari 1885 erkenden de Westerse mogendheden op de conferentie van Berlijn de Onafhankelijke Kongostaat als het privé-domein van Leopold II, koning der Belgen. Ziehier in welke termen deze laatste zich uitdrukte in een brief van 3 juni 1906 aan de secretarissen-generaal: 'Kongo is dus een persoonlijk werk geweest en het kon niets anders zijn. Welnu, geen enkel recht is meer legitiem en meer respectabel dan het recht van een auteur op zijn eigen werk, vrucht van zijn arbeid (...) Mijn rechten op Kongo worden met niemand anders gedeeld, zij zijn het resultaat van mijn inspanningen en mijn uitgaven (...) De manier waarop de openbare macht in Kongo wordt uitgeoefend, hangt alleen af van de schepper van de Staat; in het belang van België beschikt hij legaal en soeverein, en moet hij ook noodzakelijkerwijze alleen blijven beschikken, over alles wat hij in Kongo heeft geschapen (...)(2)..'

Dit regime duurde tot 18 oktober 1908, datum waarop de koning zijn bescheiden privé-bezit, Kongo genoemd, overdroeg aan de Belgische staat.

Tussen 1885 en 1908 werkte Koning Leopold II een aantal fundamentele juridische en economische reglementeringen uit die de basis zouden vormen van de eigenlijke Belgische kolonisatie van 1908 tot 1960. Nooit in de koloniale geschiedenis heeft een koninklijke familie een zo belangrijke rol gespeeld als de Belgische koninklijke familie dat deed in Kongo (3).

Vóór 1908 behoorde de wetgevende macht aan Leopold II 'die alleen de autoriteit bezit om beslissingen te nemen'; 'in dringende gevallen had de gouverneur-generaal van Kongo de macht verorderingen met wetgevende macht uit te vaardigen (4).'

De Koloniale Keure van 1980 bracht nauwelijks veranderingen aan in dit systeem. Over het algemeen werd de wetgevende macht uitgeoefend via decreten; het Belgische parlement kwam daarin niet tussen. 'De Koning oefent de wetgevende macht uit via decreten (...) die worden uitgevaardigd op voorstel van de minister van Kolonies (5).' Maar in dringende gevallen kon de gouverneur-generaal, die in de kolonie verbleef, de uitvoering van deze decreten opschorten en verordeningen met kracht van wet uitvaardigen (6).

Vóór 1908 werd de uitvoerende macht geregeld door het 'decreet van de soevereine Vorst' van 1 september 1894 (7) en door het besluit van 10 oktober 1894 (8). De koning benoemde een staatssecretaris, 'belast met de uitvoering van de door ons besliste maatregelen'. De staatssecretaris werd bijgestaan door een algemeen schatbewaarder en drie algemene secretarissen; samen vormden zij de 'centrale regering', die in Brussel verbleef (9). In de Onafhankelijke Kongostaat werd een 'plaatselijke regering' 'onder de hoge leiding van een gouverneur-generaal aangesteld'. Deze laatste werd 'belast met het besturen van het grondgebied en het verzekeren van de uitvoering van de maatregelen beslist door de centrale regering. De gouverneur-generaal heeft de hoge leiding over alle administratieve en militaire diensten, gevestigd in de staat (10)'.

Deze toestand veranderde nauwelijks na 1908. De uitvoerende macht bleef in de handen van de koning en werd uitgeoefend door de gouverneur-generaal. Deze laatste vertegenwoordigde de koning in de kolonie en zijn macht was praktisch onbeperkt. De uitvoerende macht die de koning hem delegeerde, oefende hij uit via verordeningen. De Handleiding ten behoeve van de ambtenaren zegde het volgende: 'Hij alleen bezit het recht een briefwisseling te voeren met de regering in de metropool (...) De gouverneur-generaal heeft de hoge leiding over alle administratieve en militaire diensten, in de kolonie gevestigd (11).' Hij stelde het ontwerp van budjet van de kolonie op, verzekerde de uitvoering ervan en inde de belastingen in Kongo. Vanzelfsprekend was iedere politieke activiteit verboden voor de zwarten. In het Belgische parlement toonden de politieke partijen, tenminste tot 1956, praktisch geen enkele belangstelling voor alles wat er in de kolonie gebeurde.

In het koloniale absolutisme speelde het leger een wezenlijke rol. Vanaf 1877 veroverde het stuk na stuk dit immense rijk doorheen een reeks bloedige operaties die elkaar jaar na jaar opvolgden. In 1923 waren nog niet alle streken van Kongo onderworpen. De absolute macht bezit de eigenaardige karaktertrek dat zij vooral opschiet uit een grond die bezaaid is met ontelbare lijken.

Het is geen toeval dat de laatste opperbevelhebber van de Force Publique van Belgisch-Kongo, generaal-majoor Emile Janssens, die op 7 maart 1954 in functie trad, zich liet opmerken als een nobele vazal die van elke gelegenheid gebruik maakte om trouw te zweren aan zijn

koning. Hij schreef: 'Het is met echt bloed, met echte doden en met echte offers dat de militairen, overgekomen van België, Kongo hebben gemaakt met hun soldaten. Zij hebben altijd (...) door hun voorbeeld de Kongolese soldaten de fundamentele begrippen van onze beschaving ingeprent (12).'

Na toegegeven te hebben dat de dorpshoofden 'hun slechtste onderdanen (13)' naar het leger stuurden, noteert Janssens dat er zeven jaren militaire dienst nodig waren om 'aan onze soldaten strikte en absolute discipline op te leggen, zonder dewelke de Bantoe het niet kan stellen (14).' Zijn 25.000 manschappen prentte Janssens de absolute gehoorzaamheid aan de koning en de koloniserende macht in, met psychologische middelen en materiële voordelen en door een streng systeem van politiecontrole. 'Alle middelen werden hiervoor in het werk gesteld: de opvoedkundige dienst, pers, radio, sociale actie, bewaking door de dienst 'G2', inlichtingsofficieren, inspecties en een zeer hechte en doeltreffende band met de Staatsveiligheid (15).'

Zonder ooit een inzinking te kennen in zijn passie voor het absolutisme, verklaarde Janssens op 1 januari 1959 voor de radio: 'De Force Publique met haar oudstrijders en ex-militairen vormt een grote familie die in eenheid en orde samenleeft (...) en die maar één iets kent: Boula Matari. Boula Matari, dat wil zeggen onze Koning, die regeert over België en Kongo, die onverbrekelijk verenigd zijn (16).' Nu Janssens zo zijn aanloop heeft genomen, zal men er zich nauwelijks over verwonderen dat hij zijn bewondering tot uitdrukking bracht voor het Portugese fascisme: 'Eén leider, één politiek, één taal, één godsdienst (17).'

De koloniale administratie was alomtegenwoordig in Kongo. Zelfs de 'inboorling' in de diepste brousse ontsnapte niet aan het akelige gevoel dat een blanke zijn voogdij over hem ontvouwde.

In de jaren twintig bracht de Belgische kolonisatie zelfs het verst afgelegen dorp in direct contact met de blanke bestuurders. 'De regering hecht er het grootste belang aan dat de gewestelijke ambtenaren regelmatig de verschillende delen van het gebied dat onder hun autoriteit valt, bezoeken en dat zij daarbij telkens in contact treden met de inboorlingen (18).'

Op 30 juni 1960 telde men 1.590 gewestelijke beambten en 708 agronomen, verdeeld over het Kongolese grondgebied. Op dat ogenblik telde Kongo in het totaal 10.024 blanke beambten in de administratie (19).

Om de uitbating van zijn privé-domein Kongo aan te vatten, riep Leopold II op 27 december 1886 de Compagnie du Congo pour Ie Commerce et l'Industrie, de CCCI, in het leven. Vanaf haar oprichting ontving deze maatschappij een concessie van 150.000 ha grond die zij zelf kon kiezen. In 1928 geraakte zij in de greep van de Société Générale. In 1960 controleerde zij een veertigtal maatschappijen, waaronder de Compagnie Cotonnière Congolaise (Cotonco) en de Entreprises Agricoles de la Busira au Lomami SAB.

In 1891 wou Leopold II zijn controle over Kongo verstevigen met de bezetting en uitbating van Katanga. Op zijn vraag riep de CCCI de Compagnie du Katanga in het leven, die van de koning de volledige beschikking kreeg over een grondgebied zes keer zo groot als België. Op 19 juni 1900 besloten de Compagnie du Katanga, een privé-maatschappij, en de Onafhankelijke Kongostaat, het privé-bezit van Leopold II, hun patrimonium samen te voegen in de schoot van een nieuw organisme, het Comité Spécial du Katanga (CSK). Deze maatschappij kreeg het recht het grootste gedeelte van Katanga te besturen, er belastingen te heffen en er een politiekorps te organiseren dat in 1904 al 1.057 eenheden telde. Het Comité Spécial du Katanga werd de belangrijkste aandeelhouder van de Union Miniere, in 1906 gecreëerd om de kopermijnen uit te baten. Later zal de Société Générale met de grote trom haar intrede doen in de Union Miniere. Het CSK was ook de belangrijkste aandeelhouder van de Géomines, de tweede Kongolese tinproducent, waaraan in 1910 het recht werd verleend prospecties uit te voeren over een oppervlakte van 900.000 ha (20).

In 1906 deelde Leopold II met de Société Générale en de groep Ryan-Guggenheim het vaderschap over de Forminière, de Société Internationale Forestière et Miniere du Congo, die in Kasaï een concessie ontving van 3.716.000 ha voor de ontginning van diamant (21).

Op 14 april 1911 ondertekende de Engelsman Lord Leverhulm een conventie met de Belgische autoriteiten, die hem een concessie toestonden van 750.000 ha, voornamelijk in Kwango-Kwilu. Op 4 april 1911 had de socialist Vandervelde in de Kamer verklaard: "De dag waarop hij (de heer Lever) in Kongo zal zijn, zal dat grote voordelen meebrengen voor de inboorlingen" (22). Op 11 mei 1911 stichtte de Engelse groep Lever een filiaal in Kongo, de Huileries du Congo Beige (HCB), die het grootste gedeelte van de palmbossen van Kwilu kreeg toebedeeld (23). De Belgische Socialistische Partij verkreeg een zetel in de raad van beheer van de HCB (24)!

Vanaf het begin van de kolonisatie was de hoge graad van concentratie van het kapitaal in Belgisch-Kongo opvallend. Vier financiële groepen controleerden 74,6 % van alle kapitalen die tussen 1920 en 1930 in Kongo werden geïmmobiliseerd: de Société Générale, Empain, de Co-minière en Brufina. De Société Générale alléén controleerde 54 miljard frank investeringen op een totaal van 8,3 miljard, d.w.z. 65 % (25).

Vlak voor de onafhankelijkheid stelden 70 grote bedrijven die 3 % van het totale aantal ondernemingen vormden, 51 % van alle wedde-trekkenden tewerk. Tien ondernemingen groepeerden 20 % van de Kongolese arbeidersklasse. Drie vierde van het totale bedrag aan geïnvesteerde kapitalen was geconcentreerd in 4 % van de bedrijven. Drie financiële groepen controleerden 75 % van de economische activiteiten van de kolonie: de Société Générale, de Bank van Brussel en de groep Empain (26).

Zonder de Kerk zou de Belgische kolonisatie in Kongo niet hebben plaatsgevonden. Toen Leopold II de beslissing nam zijn waanzinnige dromen te realiseren, vond hij weinig vrijwilligers die bereid waren het onbekende Afrika te bestormen. Het brave Belgische volk toonde zich hopeloos onverschillig. Het was nodig dat Kardinaal Lavigerie, primaat van Afrika, naar België kwam op bevel van Paus Leo XLLI om er troepen te werven voor de 'nieuwe beschavende en christelijke kruistocht' - de uitdrukking waarmee Leopold II zijn toekomstige winstgevende operaties aanduidde. Tijdens zijn predikatie riep de primaat uit: "Uw Koning verleende u toegang tot een land 60 keer zo groot als het uwe (...) Het betrof hier dus een onmetelijk veld voor apostolaat en liefdadigheid (...) Vanuit religieus oogpunt bent u erin tekort geschoten om aan de man van de verspreiding van het christelijke licht en van de strijd tegen de barbaren, alle medewerking te verlenen waartoe u verplicht was" (27).

Een honderdtal mannen die zo de ogen werden geopend voor hun christelijke plicht, stortten zich in 1891 in een 'anti-slavernij-veldtocht', onder het bevel van de toekomstige generaal Jacques, die in de streek van Albertville lelijk huishield.

De medewerking van de Kerk was eveneens van vitaal belang voor het koloniseren van de geest van de zwarten. De militaire onderwerping van de Kongolese volkeren moest worden aangevuld door een geestelijke onderwerping, de enige die in staat was een betrekkelijke rust te waarborgen aan de kolonisator. Commandant Michaux, een pionier van de verovering van het Belgische imperium, verklaarde in 1910: "De missionarissen zijn de natuurlijke opvoeders van de wilden. Alleen de missionarissen zullen bewerkstelligen dat onze kolonie ooit een verlengstuk wordt van het moederland" (28). Het ministerie van Koloniën gaf duidelijk instructies aan al zijn ambtenaren in Kongo: "De missionarissen (...) zijn het best in staat door hun religieus en profaan onderricht de diepste persoonlijkheid van de inboorling te raken, zijn mentaliteit om te vormen, hem in zijn diepste binnenste te winnen voor de nieuwe sociale orde.

Bijgevolg formuleert de Koloniale Keure de plicht van de administraties, de missies en hun werk te beschermen en te begunstigen. De ambtenaren zijn dus verplicht de activiteit van de missies te ondersteunen op het gebied van de evangelisatie, het onderwijs, de medische en sociale werken" (29).

Als produkt van de feodaliteit ontmoette de katholieke ideologie in Europa grote moeilijkheden om zich aan te passen aan de moderne burgerlijke wereld. Zich minzaam buigend over het 'arbeidersvraagsluk' bleven de pauselijke encyclieken de feodale idealen loven: de zieleleadel van de aristocraten, de gehoorzaamheid van het gemeen, de onderwerping aan de meesters, de orde en de hiërarchie in de corporaties. De kolonisatie bood de Kerk een onmetelijk proefterrein waar zij /onder beperking haar feodale opvattingen kon opleggen aan miljoenen mensen die niet de geringste mogelijkheid hadden zich hiertegen te verzetten.

De koloniale administratie, die zelf de principes van de feodaliteit aanbad, ondersteunde met volle kracht de Kerk in haar inspanningen om de zwarten haar morele opvattingen op te dringen.

Een boek dat in 1947 verscheen onder de titel Elite Noire en dat van een voorwoord werd voorzien door de secretaris-generaaal van Belgisch-Kongo, Gustave Sand, brengt deze oriëntatie op wonderlijke manier tot uitdrukking (30). Het vertrekpunt wordt ondubbelzinnig onder woorden gebracht: "De christelijke beschaving ligt aan de basis van de Westerse beschaving (...) Haar religieuze principes beantwoorden aan de grondslagen van de moraal" (p.55). Zich tot de evolués richtend zegt het boek: "U heeft een enorme stap gezet op de weg van de beschaving (...) Vorm deze aristocratie van de inlandse samenleving, vorm haar elites (...) De massa (...) is inert en vormloos gebleven" (p. 17-18). Terwijl de zwarte elite zich bewust moet zijn van haar superioriteit ten overstaan van de half-wilde inboorlingen, dient zij een even duidelijk besef te hebben van haar plichten ten overstaan van de absolute koloniserende macht. 'Het past vast te stellen dat het merendeel van de Europeanen getuigt van een duidelijke goede wil ten uwen opzichte en dat allen door hun werk deelnemen aan de gemeenschappelijke taak die erin bestaat u te beschaven.

'Toon dus enige erkentelijkheid ten overstaan van deze natie die u reeds zoveel heeft geschonken (...)

'Wat verlangt men van u?

'Van de arbeider, van de bediende, van hem die de directe hulpkracht is van de beschaver: ernstige arbeid en volharding in de inspanning; van allen: onderdanigheid, discipline en een beetje liefde om te kunnen samenwerken in vrede en eensgezindheid, voor het welzijn van de menselijke samenleving.'

Wanneer het boek de relaties tussen de patroons en de arbeiders aanpakt, krijgen we de meest o versneden feodale stellingen uit de sociale leer van de Kerk voorgeschoteld. 'Een eerlijk bediende houdt niet alleen van zijn beroep, maar ook van de meester die hij dient. Hij beschouwt deze laatste niet als een tiran die altijd maar méér eist (...) Dergelijke elementen schaden het aanzien van de elites, die voor hun werkgevers de beste zwarte hulpkrachten moeten zijn (...) Uw werkgevers weten heel goed dat uw betaling in verhouding moet zijn met de levensduurte. Zij vergeten niet dat u recht heeft op een levensminimum. Maar in plaats van voortdurend loonsverhogingen te eisen, heeft u er ooit aan gedacht uw gezinsbudjet te onderzoeken? Denkt u niet dat het mogelijk zou zijn dit te verlichten door een reeks overbodige en frivole uitgaven te laten vallen?' (p.81-82 en 75-76)

Op 26 mei 1906 werd een conventie ondertekend tussen de Heilige Stoel en de Onafhankelijke Kongostaat, waarbij werd bepaald dat elke missie een school zou oprichten en gratis tussen 100 en 200 ha grond zou krijgen; het document onderstreept verder 'de noodzaak een perfecte harmonie te bewaren tussen de missionarissen en de staatsbeambten (31).'

In 1949 telde Belgisch-Kongo 3.825 blanke priesters en Europese zusters (32). In 1960 was Kongo overspannen door een dicht net van 669 katholieke missies, die werden bediend door 6.000 Belgische missionarissen (33).

Ex-militairen bevolkten de administratie en de grote ondernemingen. Een militair, kapitein Thys, die ordonnansofficier was geweest van Leopold II, leidde de eerste grote koloniale maatschappij, de Compagnie du Congo pour Ie Commerce et Flndustrie (34).

De administratie van Katanga werd sinds 1910 door een vice-gouver-neur-generaal geleid. De eerste man die met deze functie werd belast, was een militair, majoor Wangermée, die terzelfdertijd het Comité Spécial du Katanga vertegenwoordigde, de belangrijkste aandeelhouder van de Union Miniere (35). In 1919 was majoor Stubbe directeur-generaal van de Huileries du Congo Beige in Brussel. Oud-militairen die in Kongo hadden gediend, vonden gemakkelijk werk in de administratie en de grote ondernemingen als diensthoofden of opzichters (36).

In het begin regeerde Leopold II zijn kolonie met een administratie die bijna uitsluitend was samengesteld uit ex-militairen. Gouverneur-generaal Pétillon verklaarde later: 'In Afrika heeft de administratie een heel lange tijd door haar structuren, haar geest en haar tradities, een militaire allure bewaard. De gouverneurs en ambtenaren zijn vaak soldaten of oud-soldaten' (37).

De administratie stelde zich resoluut ten dienste van het grootkapitaal. Het ministerie van Koloniën gaf volgende instructies aan de koloniale administratie: 'De meest brede steun van de autoriteiten aan de economische ondernemingen moet verzekerd worden. De ambtenaren zullen zich naar best vermogen inspannen om de vestiging van planters, industriëlen en handelaars in hun streek te vergemakkelijken (38).'

Na 23 jaar dienst in de administratie werden de koloniale ambtenaren Op pensioen gesteld, op het moment waarop velen onder hen nog vrij long waren. Vaak werden zij dan door de grote maatschappijen aangeworven op leidinggevende posten (39).

De missionarissen, die evenzeer de gezanten waren van de monarchie als van God, stelden zich ten dienste van de grote maatschappijen en ile koloniale administratie. In 1945 hadden 96 katholieke congregaties zich reeds ingeplant in Kongo. 'Het grootste aantal onder hen kwam zich in Kongo vestigen op aandringen van koning Leopold II en met /ijn doeltreffende hulp.' De koning had in 1886 uitgeroepen: 'Dat men mij missionarissen geve! (40)' De Revue générale des missions schreef over de zwarte arbeiders van de grote ondernemingen: 'De ontwortelden moeten geleid en ondersteund worden. Daartoe is het niet voldoende dat de pater elke maand een bezoek brengt aan de kampen. Zijn apostolaat kan maar doeltreffend zijn met de medewerking van dc ondernemingen en .de kolonisten (41).'

De staat verleende aan de missies het monopolie van het onderwijs en subsidies voor hun scholen, droeg bij tot het onderhoud van de missionarissen, schonk 100 tot 200 hectaren grond aan iedere gestichte missie (42).

Deze veroverende Kerk voelde zich nauw verwant met de beroepsmilitairen. Ziehier in welke termen de jezuïet P.L. Peeters dit in 1943 onder woorden bracht in een brochure gewijd aan Kwango-Kwilu: 'De Jezuïeten, een militaire orde. Men herinnerde zich misschien in Brussel dit de Compagnie de Jésus was gesticht door de kapitein van Pampeluna. Deze verre verwantschap riep ongetwijfeld een band in het leven lussen de roemvolle krijgers die alle kolonialen van deze tijd (1893) waren en de jezuïeten (43).'

De staat en voornamelijk het leger kwam de taak toe de wilden fysiek ie onderwerpen, met geweld; de Kerk belastte er zich mee hen moreel It onderwerpen door hen gehoorzaamheid en onderdanigheid in te prenten. Zonder de gewapende verovering, zou er geen plaats zijn geweest voor de Kerk; en zonder de Kerk zouden 'de wilden' vaker in opstand gekomen zijn tegen de kolonisator. Zo denkt er in elk geval dc eerste bisschop van Belgisch-Kongo, monseigneur Roelens, over:

"Zonder het pacifiërende werk van lange duur dat door de missionarissen werd verricht, zou in vele omstandigheden het poeder hebben gesproken; het zou slachtoffers hebben gemaakt en nieuwe haat hebben opgewekt.

'Wat de missionarissen betreft, zij beseffen zeer goed dat zij zonder het leger uit bepaalde streken zouden zijn verdreven (...) Het past dat wij hulde brengen aan het belangrijke beschavingswerk van de gewapende macht (44).'

De Kerk beperkte er zich niet toe wijwater te sprenkelen over de kapitalistische uitbuiting, zij paste deze ook voor eigen rekening toe. Donatien Mokolo schreef: 'In het rapport van de provinciale dienst van Economische Zaken van Leopoldville (1959) nemen de missies een zeer belangrijke plaats in onder de verenigingen die een economische activiteit uitoefenen in Kwilu (...) De missies houden zich bezig met veeteelt, groenten- en fruitteelt, plantages, ontginning van bossen, mechanische zagerijen, mechanische en ambachtelijke oliebedrij ven, schrijnwerkerijen, koffie, etc. (...) Een bepaalde missie maakte in 1960 tot twee miljoen frank winst per maand. De missies hadden uitgestrekte concessies verkregen, waarbij de inlandse bevolking van haar gronden werd beroofd. Tot in 1960 waren de arbeiders catechumenen, d.w.z. mensen die op hun doopsel wachtten en die, om zich hierop voor te bereiden en ten teken van penitentie, gedurende twee a drie jaar op de missie verbleven om er te werken in de verschillende bovengeciteerde activiteiten. Dit betekent dat het grootste gedeelte van de werkkrachten gratis was (45).'

Drie Belgische schoonheden: uitbuiting, onderdrukking, repressie

De koloniale Drievuldigheid woog met een verpletterend gewicht op de Kongolese bevolking en meer bepaald op de arbeiders- en boerenmassa's.

Het economische monopolie (en niet de vrije concurrentie) strookte met de feodale opvatting van de absolute macht, terwijl het ook best paste in het kraam van de grote Belgische financiële maatschappijen.

Het monopolie van de handel in de produkten van 'de vacante gronden' werd door een decreet van 1891 voorbehouden aan de staat. Dit decreet verplichtte ook de zwarten, de verhandelbare produkten te verzamelen, afkomstig van de bomen en planten in de bossen en van de jacht en deze af te leveren aan de staatsbeambten; het betrof hier voornamelijk rubber, ivoor en palmnoten. Door dit staatsmonopolie konden de verovering van de kolonie en de uitbouw van haar infrastructuur worden gefinancierd (46).

De arbeidskracht van de zwarten werd ter beschikking gesteld van de grote maatschappijen, niet ten gevolge van de werking van de eeuwige wetten van de markteconomie, maar met geweld en met dwang, uitgeoefend door de staat.

Een ideologische opvatting van de zwarte mens, ontworpen door de Heilige Geest van de koloniale Drievuldigheid, rechtvaardigde deze permanente, structurele geweldpleging. 'Voor de priester-kolonisatoren rijzen allerlei moeilijkheden op. Vooreerst is er het klimaat (...) Vervolgens is er de verschrikkelijke afstomping, de corruptie van dit ongelukkige zwarte ras. Arme lieden! Men kan hen, zonder hen te belasteren, wel erg laag plaatsen op de gradenschaal van het menselijke ras. In hen domineert het beest bijna altijd, en helaas op een erg afstotende wijze!' Zo drukte de jezuïet de Pierpont het in 1907 uit in een studie, 'De Missie van Kwango' (47).

In deze optiek schijnt de dwangarbeid in de mijnen en op de plantages ilc zekerste weg te zijn die leidt naar het rijk van Jesus Christus. Monseigneur Roelens: 'Om de zwarten te beschaven moet men hen de moraal onderwijzen, maar men moet hen ook terzelfdertijd gewoon maken aan de arbeid. Zonder arbeid zal geen enkel onderwijs goede vruchten dragen en de zwarte zal een wilde blijven (...) De staat en de maatschappijen verrichtten in zekere zin vrome werken wanneer zij bepaalde prestaties oplegden aan de inboorlingen die aan hun autoriteit onderworpen waren (48).'

De vrijheid van de krachten van de markt, zo bezongen door de Société Générale en de groep Brussel-Lambert, was dus vrijwel volledig afwezig in het vormingsproces van hun gigantisch koloniaal fortuin.

Met geweld en dwang van staatswege werden immense terreinen en overvloedige arbeidskrachten ter beschikking gesteld van de spoorwegmaatschappijen en de mijnbouwondernemingen; de arbeiders werden verplicht te produceren onder voorwaarden die de verwezenlijking van uiterst grote meerwaarden mogelijk maakten.

Het afschuimen van het surplus van de boeren werd eveneens verwezenlijkt door de directe tussenkomst van het formidabele dwangapparaat van de staat. Dit systeem van accumulatie kende zijn hoogtepunt tijdens de oorlog van 1940-1945.

Kongo bevestigt wat Engels schreef aangaande Java: 'Het primitieve rominunisme vormt (...) een uitstekende, de breedst mogelijke basis voor de uitbuiting en het despotisme.' Hij beschouwde de 'produktie oiuler staatscontrole' in de kolonies als een vorm van 'feodale reactie' (49). Aldus zagen Marx en Engels in de koloniale onderdrukking een bijzonder klare bevestiging van hun opvatting over het klassekarakter van elk staatsapparaat.(*)

Reeds op 1 juli 1885 publiceerde Leopold II een verordening die stelde dat de vacante gronden moesten worden beschouwd als eigendom van de staat (50). De koning-beschaver werd aldus in één klap de grootste grootgrondbezitter van de wereld.

In die tijd kon de zwarte bevolking zich voeden dankzij de jacht, die uitgestrekte gebieden vereiste die blijkbaar vacant waren, en dankzij een systeem van wisselende culturen waarbij velden gedurende een lange periode braak bleven liggen.

Grootmoedig stelde de koning immense grondgebieden ter beschikking van de maatschappijen onder de vorm van schenkingen of concessies. De kolonisator legde beslag op de gronden die, 'door hun situatie en de andere geografische omstandigheden, bijzonder goed geschikt zijn voor de kolonisatie of de landbouw door Europeanen. Het mag niet dat de inboorlingen dit soort gronden, die eventueel vacant zouden liggen, in bezit nemen of er hun activiteiten uitbreiden, waardoor zij de invoering van de Europese kolonisatie zouden beletten of bemoeilijken, daar waar zij mogelijk is'. Dit leren ons de instructies van het ministerie van Koloniën (51).

De boeren werden teruggedreven op delen van het grondgebied die men steeds beperkte; zij werden verplicht de periodes waarin de grond braak bleef liggen, korter te maken en bijgevolg een grond te bewerken die snel uitgeput raakte.

De conventie van 1911 verleende de Huileries du Congo Beige een concessie van 750.000 ha, die moesten gekozen worden in vijf cirkels met 60 km doorsnede. De eerste cirkel, die Leverville als centrum had, omvatte bijna het gehele gewest Kikwit; daar bevonden zich de beste palmbossen van Kongo. Een andere cirkel, rond Brabanta, omvatte een deel van het noorden van Kwilu. In 1938 werd de concessie beperkt tot 350.000 ha; de HCB stonden alleen de minst interessante gronden af. Een gewestbeheerder noteerde in een rapport dat dateert van 1916: 'De maatschappij van de HCB lijkt alle oevers te willen in beslag nemen in het gebied dat hen interesseert. Zij zullen misschien de ontoegankelijke moerassige gebieden aan de zwarten overlaten...(52)' Hij voegde daar in 1919 aan toe: 'Ik hecht eraan te signaleren dat de inboorlingen die zich bevinden in de concessie van de HCB, geloven dat zij door de staat werden verkocht aan de Engelsen (53).'

Pater Legrand, de vroegere procureur van de Kwango-missie, schreef in 1928: 'De rechten van de inboorlingen over de gronden en de palmbossen worden miskend (...) De concessiehouder neemt alle goede gronden en palmbossen in beslag en... tijdens de definitieve regeling in 1936 zullen de inboorlingen nog slechts de beschikking hebben over de minst goede gronden, die erg slecht zijn gelegen, en over erg weinig palmbossen (54).'

Op 2 mei 1910 introduceerde de kolonisator een inboorlingenbelasting, een hoofdelijke belasting, verschuldigd door alle belastingsplichtigen, die als doel had de boeren in te schakelen in het raderwerk van de kapitalistische uitbuiting. Inderdaad, de belasting moest in geld worden betaald en verplichtte bijgevolg de boer zijn produkten te commercialiseren of zijn eigen arbeidskracht te verkopen. Twee beheerders van maatschappijen, de heren Thys en Delcommune, stelden het als volgt, in de nobele denktrant, zo eigen aan het Belgische bedrijfsleven: de belasting heeft 'een hogere draagwijdte, die erin bestaat de zwarten gewoon te maken aan de arbeid (55).' De belasting beroofde de boeren in zo'n hoge mate dat de minister van Koloniën het noodzakelijk achtte volgende aanbeveling te doen: 'Men moet ook vermijden dat een overdreven belasting al het geld van de inboorlingen opslorpt; men moet hen een deel laten, om hen aan te zetten tot werken (...) (56).'

In 1925 ziet de boer, die verplicht wordt bepaalde culturen te verzorgen, waarvan hij de produkten moet leveren aan erg laag vastgestelde prijzen, zijn geldelijk inkomen geamputeerd worden met 40 a 50 % bij het betalen van de hoofdelijke belasting (57).

Om deze directe belasting te betalen en een zekere supplementaire koopkracht te verwerven, moest een arbeider in 1940 drie tot zes maanden per jaar werken (58).

De belasting verplichtte een groot aantal dorpelingen in Kwilu voor de vreemde maatschappijen te werken. De volgende cijfers hebben betrekking op de jaren 30. 'De zwarte moet 45 fr. hoofdbelasting betalen, terwijl de palmvruchten hem slechts drie centimes per kilo opbrengen. Hij moet bijgevolg 1.500 kg noten hakken, 43 kisten van 35 kg. Hij kan moeilijk meer dan een kist per dag oogsten. Wanneer men rekening houdt met de regendagen heeft hij meer dan anderhalve maand nodig om het geld bijeen te brengen dat noodzakelijk is voor het betalen van de personenbelasting. Als men daaraan de supplementaire belasting voor de polygamen toevoegt, bedraagt het te betalen bedrag vaak 80 fr. (59).'

De verordening van 20 februari 1917 voerde het systeem van de verplichte culturen in op het platteland. In elk district bepaalde de commissaris elk jaar de verplichte culturen voor de boeren (60). Het doel hiervan was, de kampen van de arbeiders die werkten voor de maatschappij en ook de stedelijke centra, te voorzien van voedingsmiddelen; ook de produktie bestemd voor export, zoals de produktie van palmno-ten en katoen, werd opgelegd. De wetgeving liet een maximum van zestig dagen verplichte arbeid toe, maar deze beperking werd praktisch nooit gerespecteerd (61). In 1937 schatte men het aantal familiehoofden die onder dit systeem vielen op 700.000 (62).

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de verplichte culturen maximaal uitgebreid. De verplichte oppervlakte voor katoen steeg van 70.000 ha. in 1933 tot 375.000 ha. in 1944. Tussen 1939 en 1944 verhoogde de oppervlakte waarop verplicht palmbomen moesten worden geplant van 18.000 tot 35.000 ha., de verplichte oppervlakte voor rijst steeg van 50.000 tot 132.000 ha. en deze voor maniok van 157.000 tot 340.000 ha. (63).

In Kwilu waren de palmvruchtenplukkers verplicht een bepaalde hoeveelheid palmnoten te leveren aan de maatschappijen. De staat, die autoritair de prijzen op een belachelijk laag peil vaststelde, verleende ook het monopolie inzake aankoop en verwerking van palmnoten aan de grote maatschappijen zoals Lever en de Compagnie du Kasaï. Verder trof men in de streek van Kwango-Kwilu verplichte culturen aan van maniok, maïs en gerst, die noodzakelijk waren om de arbeiders van de palmbossen en de oliefabrieken te voeden.

Ook moesten de 'inboorlingen' een aantal verplichte werkzaamheden verrichten zonder enige vergoeding: een gevangenis bouwen in de hoofdplaats van elke 'circonscription', verblijfplaatsen aanleggen voor de personen met besmettelijke ziekten, werken uitvoeren beslist door de geneesheren van de kolonie om hygiënische redenen. De boeren werden verplicht nog andere werkzaamheden te verrichten waarvoor slechts een zeer magere vergoeding werd opgestreken, vastgesteld door de districtscommissaris. Zo moest de zwarte bevolking in de hoofdplaats van elke 'circonscription' wegen aanleggen, een school bouwen en ook een woning voor de Europeanen die daar op doortocht waren (64). Verder konden de 'inboorlingen' 25 dagen per jaar worden opgeëist als gidsen, dragers of roeiers (65).

De uitbuiting van de boeren was nauw verbonden met deze van de arbeiders. De boeren moesten de levensmiddelen, die zij produceerden, verkopen onder staatsdwang aan prijzen die erg laag werden vastgesteld door de administratie. Bijgevolg moest de arbeider niet veel uitgeven om zijn arbeidskracht te onderhouden en de patroon kon hem bijgevolg een miserabel loon uitbetalen. In 1924 schatte vice-gouverneur Mou-laert de jaarlijkse kosten van een arbeider van de Union Minière op 8.000 tot 9.000 fr., terwijl hij 50.000 fr. opbracht (66).

In 1946 was gouverneur-generaal Pierre Ryckmans zelf verplicht de extreme miserie vast te stellen waarin 60 jaar beschaving de bevolking van het platteland had ondergedompeld. 'Onze inboorlingen uit de dorpen hebben geen overschot: hun levensniveau is zo laag dat wij moeten vaststellen dat het niet alleen niet kan worden verminderd, maar dat het zelfs beneden het levensminimum ligt. De traditionele dorpsgemeenschappen van zwart Afrika zijn vreselijk arm. Het geheel van hun activiteiten laat de bewoners nauwelijks toe in hun meest elementaire behoeften te voorzien. De massa is slecht gehuisvest, slecht gekleed, slecht gevoed, ongeletterd en overgeleverd aan ziekten en aan een vroegtijdige dood (...) Al diegenen die de brousse kennen, zijn het erover eens dat de bevolking vermoeid is van de harde oorlogsinspanning. Wij kunnen haar niet vragen deze inspanning vol te houden en minder nog ze op te drijven. De limiet is bereikt (67).' Tijdens de voorbereiding van zijn rede van 17 juni 1956 had gouverneur-generaal Pétillon enkele cijfers genoteerd die erg revelerend waren voor de situatie van de zwarte arbeiders. Hij kreeg de raad die cijfers te schrappen. Pétillon had vastgesteld dat de 25.000 blanken die werden tewerkgesteld, bijna evenveel verdienden als alle zwarte arbeiders samen, d.w.z. 1.200.000 loontrekkenden. Het inkomen van die 25.000 blanken was ook vergelijkbaar met het inkomen van het geheel van de landelijke bevolking, d.w.z. 10.000.000 personen. Inderdaad, 22 % van het nationaal inkomen ging naar 25.000 Europeanen, 24 % ging naar de 1.200.000 Kongolese loontrekkenden en 28 % werd verdeeld over het geheel van de bewoners van de brousse, 10.000.000 personen. Een zwarte arbeider verdiende ongeveer negenduizend frank per jaar; een blanke weddetrekkende kreeg gemiddeld 400.000 frank toebedeeld (68). Voor het jaar 1957 publiceerde het CRISP gelijkaardige cijfers: 1.147.712 zwarte loontrekkenden ontvingen 13,9 miljard frank, terwijl 29.689 Europese weddetrekkenden het royaal bedrag van 12,4 miljard frank onder elkaar verdeelden (69).

In het begin van de eeuw lagen de meeste dorpen van Kwilu diep verscholen in het woud, meestal dicht bij de rivier. In de jaren 20 besliste de kolonisator ze met geweld te verplaatsen. Deze beslissing kon worden gerechtvaardigd met medische redenen, want de nabijheid van het water vergemakkelijkte de uitbreiding van de slaapziekte. Maar er speelden ook administratieve motieven mee: de dorpen werden gegroepeerd en vastgespijkerd langs de wegen op het hoogland om de inning van de belastingen te vergemakkelijken.

De administratie botste op hevige weerstand vanwege de dorpsbewoners, die zij met de macht van de wapens moest bedwingen. Zo schreef de gewestbeheerder van Kikwit in 1919, dat hij erin was geslaagd 20.000 Bapende uit de streek van Lushima te verplaatsen naar de hoogvlakte. Dit mooie resultaat dankte hij aan het feit dat de bevolking zich geterroriseerd voelde na de executie van acht Bapende, die zich in het dorp Kizungu hadden verzet tegen de bevelen van de administratie (70).

Om de onmetelijke rijkdommen van Kongo zoals het koper, het tin, de diamant, het goud, de palmolie en de koffie naar België, de wig van de beschaving, te kanaliseren, moesten de Belgische patroons voldoende menselijke koopwaar vinden om het land uit te baten. En dit liep niet van een leien dakje. De minister van Koloniën kwam tot de volgende bevinding: 'Hoe de medewerking bekomen van een luie bevolking, die gemakkelijk in haar eigen milieu de middelen aantreft om in haar bescheiden behoeften inzake voeding, huisvesting en kleding te voorzien? Dit vat bijna het hele koloniale vraagstuk samen (71).'

Minstens tot 1945 werden het totstandbrengen van een arbeidsmarkt en de inschakeling van de Afrikaanse arbeidskracht in het internationale kapitalistische systeem hoofdzakelijk verzekerd door het gebruik van geweld (72). De gedwongen rekrutering van mijnwerkers en plukkers van palmnoten was schering en inslag. Het aantal tewerkgestelde zwarten evolueerde van 47.000 in 1917 tot 543.957 in 1939. De oorlog was een uitstekend voorwendsel om het systeem van de gedwongen arbeid tot de uiterste limiet op te drijven: in 1944 telde Kongo 691.067 loon-trekkenden (73).

Vanaf het begin werden de HCB geconfronteerd met een gebrek aan arbeidskrachten, want de beste palmbossen, zoals deze in de omgeving van Leverville en Kikwit, bevonden zich in weinig bevolkte gebieden. Duizenden zwarten werden verplicht dienst te nemen als plukkers: zij moesten hun dorpen verlaten en zich verplaatsen over een afstand die soms honderd tot tweehonderd kilometer bedroeg.

In september 1925 schreef een gewestbeheerder van een streek waar Lever arbeidskrachten voor haar palmbossen rekruteerde, het volgende: 'De gewestbeheerders zijn goed geplaatst om te weten in welke mate de geweldplegingen van dag tot dag talrijker worden en de bevolking rust noch vrijheid laten (...) Misschien kan men de ambtenaar vergeven wanneer hij zich overmand voelt door verbittering, wanneer hij ziet hoe de dorpen, zodra zijn aankomst wordt gemeld, leeglopen zoals bij de aankomst van een slavenkoopman (74).' Gealarmeerd door deze ontvolking van een gehele streek schreef een missionaris: 'Een systeem dat vernuftig en methodisch is uitgewerkt, omsluit (de inboorling) van alle kanten en op alle manieren. Alles is voorzien, berekend, ineengestoken opdat hij gedwongen zou zijn zich 'vrijwillig' te laten aanwerven (...) In elk geval is de wil van de mensen perfect bedwongen en hun weerstand vernietigd (75).'

Door de minister van Koloniën belast met het onderzoek naar de oorzaken van de opstand van de Bapende in 1931, schreef Jungers in zijn rapport: 'Men kan zeggen dat bijna alle plukkers van palmnoten naar Leverville zijn vertrokken onder dwang, uitgeoefend door hun erkende hoofden of direct door de ambtenaren en beambten van de gewestelijke dienst. Hoe zou het anders kunnen? Geen enkele broussard die enigszins op de hoogte is van de smaak en de gewoonten van de inboorlingen zal toegeven dat deze laatsten, die vrijwel niets tekort hebben in hun dorp, zomaar zouden gaan werken op vijf of zes dagen marcheren van hun dorp, daarbij voor zes maanden vrouwen en kinderen achterlatend om te gaan leven in omstandigheden die voor te velen onder hen nog altijd verschrikkelijk zijn (76).'

Ken onverbiddelijke repressie kwam neer op iedere zwarte die de stem durfde verheffen tegen een uitbuiting die, zoals de autoriteiten zelf toegaven, de grens had bereikt van wat draagbaar was. De koloniale overheid schreef: 'De bevolking laat zich gemakkelijk ophitsen en bepaalde ernstige opstandige bewegingen hebben zich slechts kunnen ontwikkelen, omdat men verzuimd had tijdig de aanstoker aan te houden (77).' Bijgevolg zullen worden aangehouden en zonder proces opgesloten voor de duur van een maand, die telkens hernieuwbaar is, die inboorlingen 'die zich zouden schuldig gemaakt hebben aan misdrijven legen de veiligheid van de staat, die ongehoorzaamheid aan de wetten /ouden hebben uitgelokt of die op een andere manier de openbare rust Of de stabiliteit van de instellingen zouden in het gedrang gebracht hebben (78).'

Het decreet van 5 juli 1910 bepaalde, dat 'elke inboorling uit de kolonie die door zijn gedrag de openbare rust in het gedrang brengt', kon worden verbannen: hij werd verplicht te gaan wonen op een plaats aangewezen door de districtcommissaris, waar hij gemakkelijk kon worden bewaakt en waar hij geen invloed meer kon uitoefenen op zijn milieu van herkomst (79). Op 31 december 1944 telde men 2.993 zwarten die waren verbannen om politieke redenen; hun aantal bedroeg 4.235 op het einde van 1948 en 2.338 op 31 december 1958 (80). De gehele koloniale geschiedenis is vol van omvangrijke operaties tegen dorpen en collectiviteiten die zich schuldig hadden gemaakt aan ongehoorzaamheid. Men onderscheidde drie verschillende types van operaties: de bezetting, de politie-operatie en de militaire operatie.

De bezetting bestond erin dat de gewestbeheerder, bijgestaan door een legerdetachement, zich kwam vestigen op de plaats waar zich de strubbelingen hadden voorgedaan. De inwoners waren verplicht de bezettingstroepen logement en voeding te verschaffen, de werken uit te voeren die door deze laatsten werden opgelegd en te gehoorzamen aan hun bevelen.

De politie-operatie had als inhoud, dat de 'Force Publique' naar een bepaalde plaats werd gestuurd om er de bewoners te intimideren en er 'concentraties of de verzamelingen van inboorlingen uiteen te drijven'.

De militaire operatie bestond erin 'legerdetachementen te sturen, die ermee belast waren, zonodig met gebruik van de wapens, de rebellie of het oproer te breken, door zich meester te maken van de posities die waren bezet met het oog op een opstand, door de rebellen te desorganiseren, door hen te verplichten de wapens neer te leggen en door hen terug tot gehoorzaamheid aan de wettelijke overheid te bren-gen (81).'

In de crisis van 1929-1930 verminderden de HCB en de Compagnie du Kasaï de aankoopprijs van palmnoten met 20 tot 60 % (82). De belastingen daarentegen, die reeds tevoren ondraaglijk waren, verhoogden nog. De maatschappijen namen meer en meer hun toevlucht tot gebruik van macht en geweld om arbeiders te rekruteren. Tot het uiterste gedreven doodde de Pendebevolking van Kilamba een gewestelijke beambte, Ballot genaamd. Van Kandale tot Kilamba kwamen de Bapende in opstand onder leiding van hun hoofd Yongo. Hun verzet duurde verscheidene maanden. In 1964 zal deze streek een van de harde kernen uitmaken van de mulelistische beweging.

De militaire operatie tegen de Bapende die in 1931 werd ondernomen, maakte 550 doden onder de zwarte bevolking. Een koloniale krant vermeldde zelfs het cijfer van 1.500 vermoorde Bapende. De Force Publique had geen enkel slachtoffer te betreuren... De dappere Belgen die bij deze slachtpartij applaudiseerden, verklaarden zonder verpinken dat de beschavingsnormen die in België in gebruik zijn, niet konden gelden voor de wilden in Kongo. Volksvertegenwoordiger Fieullien zei in het parlement: 'De idealistische opvattingen van beschaving, van menselijkheid of democratie zoals men die opvat in Europa, zijn geen artikelen voor koloniale export. (Zeer goed, zeer goed! aan de rechterzijde)' (83). Parlementaire Handelingen 1931-1932 p.2150.

II De sociale klassen aan het einde van het koloniale regime - Inhoud

De vijand - de monopolieburgerij

De monopolieburgerij domineerde politiek en economisch de kolonie. Zij was voornamelijk in België gevestigd, van waaruit zij de uitbuiting van de arbeidskrachten in de kolonie plande en organiseerde. Zij werd in Kongo vertegenwoordigd door de hoogste elementen van de koloniale Drievuldigheid: de managers van de maatschappijen, de hoge ambtenaren van het staatsapparaat en de hoogwaardigheidsbekleders van de Kerk. Vier Belgische financiële groepen controleerden het grootste deel van de economische activiteit: de Société Générale de Belgique, veruit de belangrijkste, Brufina, een groep verbonden met de Bank van Brussel, en de groepen Empain en Lambert.

Tussen 1935 en 1957 nam de industriële produktie per jaar gemiddeld met 14 % toe (1). De meest aanzienlijke winsten werden verwezenlijkt in de mijnsector. De Union Miniere, in 1906 opgericht met een kapitaal van 10 miljoen frank, verwezenlijkte tussen 1950 en 1959 een nettowinst van 31 miljard frank. De laatste vijf jaren van het koloniale regime telde zij 21,81 miljard frank winsten en afschrijvingen. In 1959 stelde zij 2.212 blanken en 21.146 zwarte arbeiders tewerk (2). Zij domineerde geheel Katanga, en organiseerde de afscheidingsbeweging van deze provincie in 1960.

De Forminière baatte de diamantvelden uit in de Kasaïprovincie. In 1959 bedroeg haar produktie 425.234 karaat; deze leverde een nettowinst van 56.323.805 frank op, die werd aangevuld met 35.177.000 frank afschrijvingen en reserves (3). In 1960 organiseerde de Forminière de afscheiding van Zuid-Kasaï.

Symétain, de belangrijkste Kongolese tinproducent, stelde 7.786 Kongolese arbeiders tewerk in 1959. Deze maatschappij , met een kapitaal van 85 miljoen frank, liet dat jaar voor 139.177.009 frank brutowinsten noteren, waarvan 49.767.000 frank bestemd waren voor afschrijvingen (4).

De maatschappij Kilo-Moto produceerde in 1959 6.581 kg fijn goud met 9.241 arbeiders. Met een kapitaal van 230 miljoen frank kon zij tijdens de vijf jaar die de onafhankelijkheid voorafgingen, 366.384.000 frank reserveren voor afschrijvingen en 153.052.000 frank nettowinst realiseren (5).

Het financierskapitaal interesseerde zich ook voor de landbouwprodukten'. De groep Cotonco, Compagnie Cotonière Congolaise, maakte deel uit van het rijk van de Société Générale en Brufina. Zij werd in 1920 opgericht met een kapitaal van 6 miljoen frank; dit laatste werd in 1947 op 300 miljoen frank gebracht, waarbij 228 miljoen afkomstig waren van reserves en meerwaarden afkomstig van herwaarderingen. Bij haar oprichting kreeg de maatschappij het monopolie van de aankoop van katoen, door de boeren onder staatsdwang geproduceerd. In 1959 leefden 800.000 Kongolezen van de katoenteelt en Cotonco kon de hand leggen op 60 % van de produktie. In 1959 verwezenlijkte deze maatschappij 85,7 miljoen frank nettowinsten en zij kon 86,6 miljoen frank opzij leggen voor afschrijvingen en reserves (6).

In Kwilu werd het monopoliekapitaal voornamelijk gevormd door maatschappijen die palmbossen en oliefabrieken bezaten. Acht grote maatschappijen bezaten 48 oliefabrieken, bijna de helft van de 100 fabrieken die in Kwilu waren ingeplant (7).

De Huileries du Congo Beige hadden de grootste produktiecapaciteit in Kwilu: in 1959 produceerden zij 19.400 ton olie, getrokken uit 175.800 ton palmvruchten (8). Hetzelfde jaar bedroeg de produktie van palmolie van de HCB over het hele land 54.203 ton (9). De HCB bezaten 10 fabrieken in Kwilu, waarvan de belangrijkste, in Tango gevestigd, 7,2 ton vruchten per uur kon behandelen. De fabriek van Leverville had een capaciteit van 6,4 ton per uur. De kleinste oliefabrieken bevonden zich in Muebe en Kiyaka: zij verwerkten slechts één ton vruchten per uur. De zes andere fabrieken, die een capaciteit hadden van minder dan 3,6 ton, bevonden zich te Kikongo, Pindi, Kwenge, Kisia, Kunga en Putubumba (10). De HCB bezaten verder een belangrijke palmolieraffinaderij in Mosango. De fabriek van de HCB te Brabanta verwerkte de produktie van de palmbossen die Lever bezat in het Noorden van Kwilu.

De multinational Unilever controleerde eveneens Sedec, de vroegere Société d'Entreprises Commerciales, die 20 % van de ingevoerde koopwaren op de Kongolese markt verdeelde.

De HCB bezaten 200 winkels, waarvan er zich 53 in Kwilu bevonden, meestal in de onmiddellijke nabijheid van de kampen van de arbeiders en de plukkers van palmnoten (11). De maatschappij had in Kwilu een honderdtal camions in gebruik, die men zag rijden over de 2.900 km wegen die waren aangelegd door de 'inboorlingen' onder de orders van de HCB (12). De Levermaatschappij bouwde voor haar arbeiders 6.203 huizen en 5.000 lemen woningen die gegroepeerd waren in 295 kampen. Zij had een hospitaal in Tango en een tweede in Leverville (13). Zij richtte ook verschillende onderwijsinstellingen op, waaronder de middelbare school van Leverville en de hogere landbouwschool van Yaeseke, in de Evenaarsprovincie, twee scholen waar Pierre Mulele les liep.

Over het geheel van de kolonie verwezenlijkten de HCB in 1959 een nettowinst van 255.920.000 frank. De totale nettowinsten in de laatste vijf jaar van het koloniale regime bedroegen 1.203.300.000 frank (14).

De Compagnie du Kasaï bezat 11 oliefabrieken in de provincie Kwilu. Haar diverse activiteiten, die erg veel leken op deze van de HCB, werden geleid vanuit het centrum van Dima, in de buurt van Banning-ville, waar zich de bureaus, de opslagplaatsen, de garages en de werkplaatsen bevonden. In 1959 maakte deze Compagnie, die een kapitaal van 90 miljoen frank bezat, 49,8 miljoen nettowinst; tijdens de vijfjaar voor de onafhankelijkheid wist zij 128,8 miljoen frank op te stapelen voor afschrijvingen en reserves (15).

De derde multinational die zich sterk interesseerde voor Kwilu, was de Compagnie d'Anvers, die 750.000 aandelen bezat van Petrofina, de belangrijkste Belgische multinationale onderneming. René de Lancker was afgevaardigd-beheerder van deze Compagnie (16).

De Compagnie d'Anvers had een beslissende stem in de Compagnie de Commerce et de Plantations, vroeger Compagnie du Congo Belge genoemd. Deze laatste bezat palmbossen en oliefabrieken in de streek van de Lubwe, die een van de harde kernen werd van het mulelisme. I laar zes fabrieken staakten alle activiteit in 1964 en 1965. Twee hiervan hervatten hun activiteiten begin 1966, een derde ging opnieuw van start in maart van dat jaar (17). In de vijf jaar die aan de onafhankelijkheid voorafgingen, verwezenlijkte deze maatschappij, met een kapitaal van 100 miljoen frank, een brutowinst van 95 miljoen frank, waarvan 54 miljoen werden voorbehouden voor afschrijvingen en reserves. René de Lancker was voorzitter van deze Compagnie (18).

De Lancker bezette ook de voorzitterszetel van de Huileries et Plantations du Kwango (HPK), die palmbossen en oliefabrieken bezaten in de prefectuur van Masi Manimba, met name in de streken Fumu-Putu, Mussengue en Kingombe. De HPK werden niet geraakt door de revolutie van 1964: dat jaar produceerden zij 3.556 ton palmolie tegenover 3.111 in 1959 (19).

Wij vinden René de Lancker ook terug als beheerder van de Compagnie Jules van Lancker, een maatschappij gecontroleerd door de Compagnie de Commerce et de Plantations. Haar plantages, fabrieken en 22.000 stuks vee bevonden zich in de streek van N'kolo. Met een kapitaal van 50 miljoen frank slaagde zij erin 166 miljoen frank brutowinsten op te strijken tijdens de vijf jaren voor de onafhankelijkheid; 42 miljoen gingen naar afschrijvingen en 47 naar de reserves (20). De Siefac, Société Industrielle et Forestière au Congo, in de streek van Kimbilangundu, behoorde ook tot de familie van de Compagnie de Commerce et de Plantations.

De drie klassen waarop het imperialisme zich steunde

De belangrijkste bondgenoot waarop de monopolieburgerij zich steunde, was de middelgrote burgerij, samengesteld uit Europese patroons die zich in Kongo gevestigd hadden. Die bezaten kleine en middelgrote ondernemingen in de sectoren van de industrie, de landbouw en de handel. Zij waren op verschillende manieren afhankelijk van het monopoliekapitaal. Zij klampten zich vast aan het koloniale systeem, dat in hun ogen de enige waarborg bood voor hun ondernemingen. Dit was niet de mening van de monopolieburgerij, die vanaf 1956 begon na te gaan hoe zij de vormen van haar politieke heerschappij kon aanpassen aan het opkomende nationalisme, om zo haar economische heerschappij te vrijwaren.

Het grootste deel van de blanke bedienden van de grote maatschappijen en van de Belgische beambten in de kolonie stelde zich op de klassepositie van de middelgrote burgerij. Beide groepen speelden een belangrijke rol in het handhaven van de koloniale uitbuiting; de superwinsten die deze laatste opbracht, verzekerde hen immers een levensniveau dat zij nooit konden bereiken in België.

In Kwilu was de middelgrote burgerij vertegenwoordigd door de 46 ondernemingen die een, twee of meer kleine of middelgrote oliefabrieken bezaten. Drie Portugese vennootschappen, waaronder de firma Madail, bezaten méér dan twee oliefabrieken. Vier Portugezen controleerden elk twee fabrieken en de Kwiluprovincie telde 14 onafhankelijke oliefabrieken die behoorden aan Portugezen.

Voor het merendeel van deze firma's was de oliewinning slechts een activiteit van tweede orde. Zij dreven vooral handel: aankoop van verschillende landbouwprodukten, zoals maniok, maïs en aardnoten, en verkoop van stoffen, huishoudbenodigheden, werktuigen, ingeblikte eetwaren, gedroogde vis, zout... Terwijl de HCB-fabrieken gemiddeld 160 ton olie per maand produceerden, bereikte het merendeel van de onafhankelijke oliefabrieken slecht 15 tot 50 ton. Een oliefabriek in Gungu, bestuurd door drie blanke vennoten, produceerde 51 ton olie per maand in het jaar 1959. Zij bezat vier vrachtwagens en stelde 110 arbeiders tewerk (22).

Pierre Mulele werd geboren op 11 juli 1929 in Iwungu-Matende, een klein dorp van de sector Lukamba in het gewest Gungu (1). Iwungu-Matende maakte toen deel uit van het district Kwango, dat onder het gezag viel van de vice-gouverneur-generaal van de Kongo-Kasaïproviric7e, een van de vier provincies die het land op dat moment telde.

Zijn vader, Benoit Mulele, had de studies van verpleger voltooid en als een van de eerste intellectuelen van de streek genoot hij een grote vermaardheid.

Van zijn moeder, Agnès Luam, wordt beweerd dat zij tot een familie van slaven behoorde. Deze informatie komt van pater R. Delhaze, die de jonge Mulele heeft gekend op de lagere school van Aten. Deze pater beweert ook dat Pierre 'zijn moeder heeft vrijgekocht' (2), toen hij volwassen was geworden. De naam die de jonge Pierre voor zijn omgeving droeg, luidde in het Kimbunda Olel-Nswal; deze verwees naar de clan van zijn vader en naar die van zijn moeder. Mulele had een jongere zuster, Thérèse.

Vergeleken bij de andere kinderen van het dorp genoot de jonge Mulele van gunstige voorwaarden voor zijn opvoeding: zijn vader had hem bijvoorbeeld het alfabet aangeleerd vooraleer hij school liep. In de klas hielp hij zijn medeleerlingen de letters ontcijferen en hun eerste woorden spellen.

Zijn vader was erg geliefd door de bevolking van Mikungu en Ban-gaBanga, waar hij zijn beroep als verpleger uitoefende. Hij behoorde niet tot dat soort évolués dat hooghartig vermeed zich al te langdurig te mengen onder de 'halve wilden'. Hij was een man van het volk en nam het lot van de armste zieken ter harte. In deze geest voedde hij zijn kinderen op. Hij slaagde daar zo goed in dat mensen hem vaak schertsend de opmerking maakten dat de kleine Pierre zich inspande om zijn karakter te copiëren.

In het klein-seminarie van Kinzambi

Mulele volgde een zevende voorbereidend jaar in Kikwit vooraleer hij naar het klein-seminarie van Kinzambi trok. Daar hingen nog loodzware reminiscenties aan het Romeinse rijk: Mulele moest er de Latijnse taal, dit uitermate geschikte instrument voor de ontwikkeling van Afrika, bestuderen. Van 1943 tot 1946 doorliep hij de eerste drie jaren van de Latijnse humaniora. Hij bezat al een scherpe geest, die licht ontvlamde zodra hij onrecht vermoedde.

Een van zijn medeleerlingen vertelde volgende anekdote. Op een dag kwam Pierre in de keuken van de paters binnen, waar de kok, een jonge Mbunda, een kalkoen klaarmaakte. Terug bij zijn medeleerlingen zei hij: 'Waarom moeten wij ons altijd tevreden stellen met saka-saka (maniokbladeren) en mingolo (rupsen)? Wij leren dat de Kerk de gemeenschap is van bisschoppen, priesters en gelovigen. Iedere zondag betalen wij makabu ma dïbundu (offerandes aan de Kerk), maar worden wij daarom als gelijken behandeld?' 's Nachts glipte Pierre uit de slaapzaal, trok naar het hoenderhok en wrong enkele kippen de nek om. Gezien de paters niet happig waren op beesten die men dood had aangetroffen, stelden de leerlingen de volgende dag vast dat men hen kippevlees opdiende. Later gaf Pierre toe dat hij dat voor mekaar had gebracht.

Mulele trok naar het klein-seminarie met een vage roeping als leraarbroeder. Maar zijn geest kon zich slechts moeilijk aanpassen aan de plechtstatige vlucht in de hoge sferen van de spiritualiteit, waarvoor men hem voorbestemde. Hij bleef zo stevig met zijn voeten op de aarde, dat hij er zelfs toe kwam te twijfelen aan het mysterie van de maagdelijkheid van de Moeder Gods!

- Maar hoe kan een vrouw een kind ter wereld brengen wanneer zij geen man heeft gekend?

- Maar waarom aanvaardde Jozef met een vrouw te blijven die een kind had dat niet van hem was?

- Bleef Jozef zijn gehele leven bij Maria zonder haar ooit aan te raken? De vragen, die Mulele zonder kwaadaardige bedoelingen opwierp,

waren onuitputtelijk. De paters vreesden dat een slechte geest zich van hun leerlingen zou meester maken en zij gaven er de voorkeur aan de bron van een besmettelijke ongelovigheid droog te leggen. Mulele werd weggestuurd in 1946. Enkele maanden later werd ook zijn beste vriend, Théodore Bengila, naar huis gezonden.

Op de middelbare school van Leverville

Op de middelbare school van Leverville, waar Pierre Mulele en Théodore Bengila naartoe trokken in 1946, heerste een sfeer die erg verschilde van deze van Kinzambi. Gedurende de oorlog lieten sommige jezuïeten die daar les gaven, hun afkeer voor het fascisme duidelijk

blijken. Zij leerden hun jongens de politieke gebeurtenissen volgen. Dit initiatief betekende op zichzelf een kleine revolutie, want het bracht de politiek in het belangstellingsveld van jonge zwarten die er naar smachtten hun kennis uit te breiden. Bepaalde leerlingen werden ermee belast naar de radio te luisteren en voor de klas verslag uit te brengen van de veldslagen die door de geallieerde strijdkrachten en het Rode Leger werden geleverd tegen de nazi's.

Mulele en Bengila raakten snel bevriend met een klein groepje leerlingen die grote belangstelling voor het politiek gebeuren aan de dag legden. Fernand Nima, Kabamba, Fumumbangi en Valentin Bitini maakten er deel van uit. Dit groepje had zich zo'n twee jaar voordien gevormd naar aanleiding van de discussies over het verloop van de oorlog. Fernand Nima herinnert zich hoe zij hoopten op betere dagen: 'Indien het Rode Leger België zou bevrijden, zou dat ook voor ons de vrijheid betekenen.'

Een aantal samenzweerders kwam in het geniep bijeen om te discussiëren. Telkens als zij gingen baden in de Kwilurivier, konden zij besprekingen voeren zonder zich te laten opmerken. Maar het gebeurde ook dat zij 's nachts de slaapzaal verlieten en op een veilige afstand van de school een discussie organiseerden.

De schijnheiligheid van de godsdienst was een van hun favoriete thema's. De meeste leraars waren vrij verdraagzaam tegenover hun 'heidense' opvattingen. Op een bepaald moment werd Nima met uitsluiting bedreigd, omdat hij geweigerd had te bidden voor het beeld van het Heilig Hart. Hij werd bij pater-overste Paul Dom geroepen, aan wie hij zijn onbehagen meedeelde over het feit dat men aan de zwarten verbod oplegde de fetisjen te aanbidden, maar dat men hen wou doen bidden voor een gelijkaardig beeld dat men het Heilig Hart noemde. Pater Dom bleek het probleem te begrijpen. Nima kon blijven.

Het ontging de jonge leerlingen niet dat Pierre Mulele nooit de mis diende, dat hij niet elke dag te communie ging en dat hij nooit naar de biechtstoel trok.

Mulele en zijn vrienden hielden ook discussies over de kadaverdiscipline die hun jeugd verpestte. Wanneer het ongelukkige toeval wilde dat de arendsblik van een pater op een jongen viel die in gesprek was gewikkeld met een meisje, sloeg de wraakengel van de moraal blindelings toe: de schuldige werd zonder meer weggestuurd. Nima beweert dat in 1942 de helft van een klas werd weggestuurd voor dit motief. Van zijn eigen klas werden twee leerlingen uitgesloten op een totaal van negen.

Mulele en zijn vrienden lazen ieder bedrukt papier dat zij konden bemachtigen. Elke zondag trokken zij naar de bureaus van de HCB, waar enkele verplegers geabonneerd waren op het blad La Voix des Congolais, waarin de artikels ondertekend door Antoine-Roger Bolamba grote indruk maakten. Bij de verplegers vond Mulele ook

een aantal boeken die handelden over de geschiedenis, een domein dat zijn hevige belangstelling wegdroeg. Zo legde hij de hand op een werk over de inquisitie en dat droeg er geenszins toe bij de graad van zijn gelovigheid te verhogen. Hij las ook een boek over het leven van Nero. En dat leverde stof voor hevige discussies over de slavernij die de blanken in hun kolonies aan de zwarten hadden opgelegd.

Een jonge pater jezuïet, Charles Dauvin, bracht in persoonlijke gesprekken ideeën onder woorden die Pierre Mulele dooreenschudden: voor de eerste keer kwam hij in contact met een blanke die zich tegen het kolonialisme keerde. Charles Dauvin stierf in tragische omstandigheden, neergebliksemd in een onweer.

Hij zei aan Mulele en zijn vrienden: 'Op een dag zal Kongo opnieuw toebehoren aan de kinderen van dit land. Maar geloof niet dat dit zal gebeuren zonder slag of stoot. Hoe zijn de Belgen hier gekomen? Zij hebben deze grond moeten veroveren. Er zijn vele doden gevallen. België zal U een zo mooie verovering niet zonder slag of stoot terugschenken. Een aantal Belgen zijn hier aangekomen met progressieve ideeën; zij werden scheef bekeken, aangehouden en het land uitgezet. U moet zich geen illusies maken, de strijd zal hard zijn.'

Mulele, met zijn scherpe geest, werd getroffen door de originaliteit van deze uitspraak. Tijdens de discussies met zijn vrienden kwam hij voortdurend op die ideeën terug.

Mulele werd aangewezen om de slaapzaal van de leerlingen van het eerste en tweede jaar te bewaken. Eén van hen. Valere Nzamba, bracht volgende getuigenis aan: 'Wij jongeren, bewonderden hem zeer. Hij had het aangedurfd zich te verzetten tegen bepaalde beslissingen van de paters. Wij beschouwden hem als een held. Het was strikt verboden na het avondgebed op de slaapzalen te praten. Wie drie keer op een overtreding werd betrapt, kon de school verlaten. Mulele weigerde ook maar één leerling aan te klagen 'bij de vreemdelingen', zoals hij zei. Wij waren hem daar in stilte uiterst erkentelijk voor.

'De missie van Leverville ontving subsidies voor de voeding en school-benodigdheden van de leerlingen. Maar toch werden wij verplicht palmnoten te plukken en dieren te fokken voor de missionarissen, die daar aardig wat geld mee verdienden. Onze maaltijden bestonden onveranderlijk uit maniok- of gierstmeel, rijst en gezouten vis. Verscheidene leerlingen leden aan beriberi en bloedarmoede; de gevallen van buikloop waren niet te tellen. Op zekere dag is een leerling uit mijn klas, Justin Ngu-munemi, aan een ziekte overleden. Pierre was daar zo door getroffen dat hij besloot openlijk te protesteren tegen onze slechte voeding. Aan de vooravond van de vakantie van O.-H.-Hemelvaart, gaf hij aan de leerlingen van het eerste en het tweede jaar de richtlijn het voedsel te weigeren en te beletten dat de oudere leerlingen, die minder talrijk waren, de refter binnentrokken. Deze eerste staking sloeg in als een bom (3).'

Rebel in de Force Publique

In 1950 trokken Mulele en zijn vriend Bengila naar de landbouwschool van Yaeseke nabij Alberta, die was opgericht door de Huileries du Congo Beige. De grote meerderheid van de leerlingen die het college van Leverville verlieten, vielen op deze manier ten prooi aan het alles-overweldigende paternalisme van de Levermaatschappij. Slechts een leerling van de promotie van Mulele kwam niet bij Lever terecht. Vier jaar later verliet Bengila de school, gewapend met een diploma van assistent-agronoom.

Mulele genoot niet zolang van de weldaden van de HCB. Hij voltooide zijn eerste jaar niet. Zijn vriend Nima geeft van de gebeurtenissen de volgende versie:

'Op dat ogenblik stond Pierre al bekend als een antikoloniaal rebel. Na enkele maanden cursus volgen, ging hij de directeur vinden om hem zonder omwegen te zeggen dat hij de indruk had zijn tijd te verliezen. Hij vond dat het niveau van de school lager lag dan dat van het college van Leverville en hij maakte zijn beslissing bekend de instelling te verlaten en elders te gaan. Hevig verontwaardigd repliceerde de directeur dat hij, Mulele, gewoonweg niet in staat was de cursus te volgen. In zijn eer gekwetst, zei Mulele dat hij zou blijven. Hij bereidde zich met grote ernst voor op de eerste examens, waarvoor hij gemakkelijk slaagde. Met zijn examencijfers in de hand ging Mulele opnieuw de directeur opzoeken en hij vroeg hem opnieuw, de school te mogen verlaten.

De directeur nam contact op met de gewestbeheerder om te beraadslagen wat zij zouden doen met deze jonge man, die wel intelligent was maar een onverbeterlijk rebel bleek te zijn. Zij besloten hem verplicht in te lijven bij het leger. Pierre Mulele verbleef een zekere tijd te Lisala en het is waarschijnlijk in januari 1951 dat hij aankwam in het militaire kamp van Coquilhatville. Daar liet hij zich heel snel opmerken door zijn oversten omwille van zijn intelligentie en ernst. Na zes maanden werd hij gesierd met de titel van korporaal. De Belgische majoor die het bevel voerde over de strijdkrachten van de tweede groepering, gelegerd in Coquilhatville, schakelde hem in als adjunct op zijn secretariaat; het was de eerste keer dat een zwarte met dergelijke verantwoordelijkheid werd bekleed. In de ogen van Mulele was het secretariaat van de majoor de beste school waard: met passie stortte hij zich op de studie van de militaire geschiedenis van Belgisch-Kongo. Hij maakte van elke gelegenheid gebruik om onder te duiken in de archieven. Zo nam hij kennis van verscheidene rapporten die het verloop beschreven van strafexpedities tegen verschillende 'rebellieën'. Hij ontdekte ook een analyse van de Belgische militaire autoriteiten over de opstand van de Force Publique in Luluabourg op 20 februari 1944. Mulele kwam snel tot besluit dat de enige bestaansreden van deze legermacht was: iedere stroming van ontvoogding verpletteren. Zijn opzoekingen namen snel een praktische wending: hij verzamelde stafkaarten die de getalsterkte en vestigingsplaats van de verschillende legereenheden vermeldden; hij bestudeerde ook de plannen van bepaalde veldtochten.

Hij waagde zich zelfs aan een groot futuristisch project: hij werkte een plan uit voor een militaire operatie die de inname van Coquilhatville beoogde. Deze droom, die aan het papier werd toevertrouwd, bleef zorgvuldig opgeborgen in een lade. Op zekere dag beging Mulele, uit gewettigde fierheid, een onvoorzichtigheid die hem duur te staan kwam. Hij toonde zijn schets aan een zwarte vriend, een soldaat tweede klasse, die hij ook de bijhorende technische uitleg niet onthield. Met de snelheid van de bliksem doorliep de echo van deze uiteenzetting de talrijke geledingen van de militaire hiërarchie.

Grote paniek. De majoor alarmeerde de opperbevelhebber in Léo. Hij liet Mulele bij zich ontbieden: 'U dient zich te verantwoorden!' Mulele antwoordde waardig, dat de gedachte in hem was opgekomen dat hij, bekleed met zijn verantwoordelijkheid, allicht in de toekomst belast kon worden met de uitwerking van een plan, gelijkaardig aan het project waarop hij zijn militaire talenten zopas had geoefend. De uitleg was niet overtuigend.

Mulele werd weggestuurd naar Léopoldville nadat hij anderhalf jaar in Coquilhatville had verbleven. Zijn faam ging hem reeds vooraf. De exploten van korporaal Moto Mabanga - korporaal Harde Kop - werden opgeblazen zoals het hoort en voedden alle gesprekken. Nima vertelt het vervolg.

'Alle soldaten werden ongeduldig om die befaamde Moto Mabanga in levenden lijve te zien. De militaire autoriteiten wilden verhinderen dat de zaak uit de hand liep en besloten de nieuw aangekomene direct door te sturen naar het kamp Hardy in Thysville. Maar ook daar waren de zwarte soldaten al op de hoogte van elk detail van diens exploten. Moto Mabanga voelde zich verplicht te bewijzen dat zijn reputatie niet overtrokken was: hij weigerde de vlag te groeten en hij verscheen niet op het ochtendappel. Aan de soldaat die hem kwam halen, verklaarde hij dat hij de wettelijkheid van deze vlag niet erkende. Hij greep de sergeant-majoor die ter hulp was geroepen bij de keel en smeet hem op de grond. Mulele werd veroordeeld tot zeven dagen strafcel en een deel van zijn soldij werd ingehouden.

Na zijn vrijlating was de korporaal nog minder handelbaar: hij eiste de graad van adjudant... Een afvaardiging van het opperbevel van Léo kwam een poging ondernemen om het conflict, dat de geesten gevaarlijk beroerde, te regelen. Mulele rechtvaardigde zijn houding: 'Ik ben korporaal. Men heeft van mijn soldij een bedrag achtergehouden dat beantwoordt aan de straf voor een adjudant. Dat men mij dan maar die graad geve. Verder past men hier een reglement toe dat niet meer in voege is. Ikzelf heb een jaar geleden in Coquilhatville de nieuwe code kunnen lezen.' Wat later werd in het kamp van Thysville een nieuwe code van kracht, die bepaalde verbeteringen bevatte voor de zwarte soldaten. Allen schreven dit toe aan de verdiensten van korporaal Mulele.'

De eerste vormen van organisatie

In 1952 stuurde Pierre Mulele een brief aan zijn vriend Fernand Nima, die in Léopoldville verbleef: 'Mijn legerdienst loopt weldra ten einde; ik hoop dat jij de geest van onze school nog niet bent vergeten; zou je niet kunnen proberen onze vrienden opnieuw te groeperen?'

Op het einde van 1952 slaagde Nima erin met de hulp van Félicien Martu een bond op te richten die de Union des Anciens Elèves de la Mission de Leverville, de Unamil, werd genoemd. Martu werd er de eerste voorzitter van. Mulele kwam in een van de eerste maanden van 1953 in Léopoldville aan. Hij werd aangeworven door de Algemene Directie van de Burgerlijke Gebouwen als bediende tweede klasse op het secretariaat. Van bij zijn aankomst ontplooide hij een intense activiteit in de schoot van de Unamil, waarin hij verscheidene discussies organiseerde die bepaalde aspecten van het kolonialisme aanklaagden. Mulele hechtte veel belang aan de Unamil, die een van de eerste organisaties van Kwango-Kwilu was die évolués groepeerde en die, met inachtname van de noodzakelijke voorzichtigheid, de politieke problemen van de gekoloniseerde natie aansneed.

In 1955 werd Pierre Mulele verkozen tot vice-voorzitter van de Unamil, toen Fernand Nima met het voorzitterschap ervan werd belast. De vergadering gaf de verantwoordelijkheid voor het secretariaat aan Théodore Bengila en zijn adjunct Munduku.

Op dat ogenblik dacht Mulele reeds aan een openlijke politieke actie ter gelegenheid van de gemeenteverkiezingen. Sinds 1948 sprak de Administratie erover, de organisatie van de steden te hervormen. Uiteindelijk vonden de eerste verkiezingen slechts plaats in december 1957 in Léopoldville, Elisabethville en Jadotville.

Van zodra Pierre Mulele in dienst trad van de administratie, werd hij ook actief in de Apic, de Association du Personnel Indigène de la Colonie. Hij vertegenwoordigde de bedienden van zijn departement in deze syndicale groepering en vanaf 1953 nam hij deel aan de campagne voor het eengemaakte statuut. Deze actie had als doel de rechtsgelijkheid tussen de blanke en zwarte ambtenaren te bekomen voor wat betreft de lonen, sociale voordelen en huisvesting. Zij stimuleerden de nationalistische bewustwording van talrijke évolués.

In de schoot van deze twee organisaties probeerde Mulele het noodzakelijke kader te vormen voor een toekomstige politieke actie. Maar terzelfdertijd hield hij zich bezig met het probleem van de organisatie van de massa, die in 1953 nog niet de minste belangstelling voor de politieke vraagstukken toonde. Mulele was van mening dat men de massa's moest bereiken in het vooruitzicht van de gemeenteverkiezingen, 'die onvermijdelijk een politisering met zich zouden meebrengen.

Binnen de Unamil beklemtoonde hij de noodzaak bewuste elementen in de verenigingen te sturen die op dat ogenblik op etnische basis werden opgericht. Deze laatste hielden zich bezig met het onthaal van de traditionele hoofden die in Léo aankwamen, met de matanga (de feesten ter gelegenheid van de beëindiging van de rouwperiode) en met verschillende vormen van onderlinge hulp.

In 1952 had Germain Mwefi de Assambuun, de vereniging van de Bambunda, gesticht. Mulele en Nima besloten in 1954-1955 Leon Kashama in de leiding van de Assambuun en Munduku in die van de Mukayi a Ngwadi, de vereniging van de Bapende, te introduceren.(**). Zij moesten niet de post van voorzitter of schatbewaarder bekleden, maar wel die van secretaris. Mulele werd lid van de Assambuun, maar hij speelde daarin geen actieve rol. Antoine Katassa, die hem soms naar de vergadering vergezelde, vermeldt het volgende: 'De vereniging liet toe in contact te komen met alle Bambunda, maar het was niet daar dat Mulele mensen rekruteerde voor zijn politieke activiteiten. Hij wou zich niet zomaar laten betrappen. Hij wantrouwde de pro-blanke elementen, de koks, de chauffeurs, de boys die hem zouden verklikken bij hun meesters wanneer hij in de vereniging enige politieke activiteit ondernam.'

Mulele bracht nog een ander soort organisatie tot leven die hem toeliet in contact te blijven met de massa's. Hij was nog maar pas ontkomen aan de verveling van de Force Publique, toen hij zijn vriend Nima verraste met de vraag om inlichtingen over de beste dansschool uit de buurt. De toekomstige guerilla-aanvoerder werd door Albert Bondoko ingewijd in dat deel van de mondaine kunsten dat in het algemeen wordt beoefend op de dansvloer van een bar. Op zekere dag bracht Katassa een bezoek aan Mulele en hij trof hem aan, helemaal opgeslorpt in de uitvoering van een beweging die erin bestond twee passen naar rechts en een pas vooruit te zetten, met een boek voor de ogen dat hem inlichtingen verschafte over de volgende stap die moest worden uitgevoerd.

- 'Wel Pierre, wil je een leven van lichtzinnigheid beginnen?' Neen, al dansend wou hij een leven van politieke activiteit aanvatten. Zijn doel bestond erin een zo groot mogelijk aantal vrienden rond zich te verzamelen. In 1954 dreef hij zijn artistieke vermetelheid zo ver dat hij een klein orkest oprichtte waarin de rol van zanger werd waargenomen door Antoine Katassa (4).

Mulele richtte op die manier twee verenigingen voor onderlinge hulp en vriendschap op, die als naam droegen La Mode en Bana ya la joie. De leden kwamen twee keer per maand bijeen op zondagnamiddag en zij betaalden 10 fr. lidgeld per maand.

De meerderheid van de leden kwam uit de streek van Kwango-Kwilu, maar men was ook getroffen door de aanwezigheid van personen uit Stanleyville, Coquilhatville, Bas-Congo en Brazzaville. Een groot aantal vrouwen - soms wel een dertigtal - nam deel aan de bijeenkomsten. Deze begonnen gewoonlijk met de uiteenzetting van individuele gevallen die een tussenkomst nodig maakten: huwelijken, ziektes, overlij-dens, dure reizen. Vervolgens luisterden de aanwezigen naar een 'causerie'; Mulele of een van zijn vrienden sprak over de broederlijkheid en de solidariteit, over de geschiedenis van de Kongolese bevolking, over de slavernij en het kolonialisme. Dan kwam het ogenblik waarop de grammofoon en de flessen bier werden te voorschijn gehaald, er werd gedanst en plezier gemaakt. Mulele zegde aan de vrouwen dat zij zich moesten inschrijven in de foyer van hun buurt, waar naaicursussen en andere activiteiten plaatsvonden die veel volk aantrokken: op die manier konden zij vriendschap sluiten met een groot aantal andere vrouwen. Het lag in de bedoeling van Mulele, alle banden die op die manier werden gesmeed, te benutten voor de politieke activiteit die hij reeds in het vooruitzicht had.

De eerste tekenen van een politisering

In deze periode kon men reeds een begin van politisering waarnemen in de schoot van de verschillende organisaties.

In 1954 speelde zich op de uitgestrekte vlaktes van Kongo een kleine, typisch Belgische oorlog af: de lekenlegioenen liepen storm tegen een religieus bastion dat tot dan toe ongenaakbaar was gebleven: het confessionele onderwijs. Minister Buisseret wilde in Kongo het lekenonderwijs voor zwarten invoeren.

De evangelische orthodoxie mobiliseerde al haar troepen en daaronder bevonden zich enkele leden van de Unamil. Mulele had een kwalijke woordenwisseling met zijn vriend Gabriel Yumbu, die op dat ogenblik met een overdreven ijver de zondagsmis bijwoonde. Yumbu werd ook opgemerkt in een betoging tegen de invoering van een heidense oriëntatie in het onderwijs. Mulele grommelde: 'Als je met dat soort betogers blijft opstappen, kunnen wij er niet meer voor instaan dat je heelhuids uit dit gesmodder komt... Voor ons is het ogenblik gekomen. Wij willen deze lekenschool. Wij willen deze confrontatie.'

Ook bepaalde vrouwen gingen zich te buiten aan erg opvallende devotie. Men legde hen uit dat de Belgen nu bezig waren met elkaar te bekampen en dat dit een erg goede zaak was, maar dat het er voor hen op aankwam de goede kant te kiezen (5).

Op 16 mei 1955 kwam de Koning der Belgen het hart van zijn zwarte onderdanen peilen. In verschillende verenigingen waarvan Mulele lid was, liet deze weten dat hij niet zou deelnemen aan betogingen en feestelijkheden: 'Ik voel me niet als zijn onderdaan. Hij is de nummer één onder de Belgische pestkoppen (6).'

Op 26 juli 1956 kondigde Nasser de nationalisatie van het Suezkanaal aan. Men vertelde dat hij zich volgende pittige uitspraak liet ontvallen, die Mulele tot grote vrolijkheid stemde: 'Ik ben niet bang voor die kleine, geparfumeerde soldaten van het Britse imperium.' Men droeg Nasser in het hart.

Via de Franse radio volgde Mulele de gebeurtenissen die plaats vonden in Algerije, waar de nationale bevrijdingsoorlog in 1956 in volle opgang was. Hij sprak er vaak over met zijn vrienden en verborg zijn bewondering voor de moed en de opofferingsgeest van de fedahin niet.

In juli 1956 nam het tijdperk van de politisering van de zwarte maatschappij in Kongo een definitieve start. De geest van de koloniale Drievuldigheid, de katholieke Kerk, was de eerste om te beseffen dat een verandering van tactiek zich opdrong. Wanneer het Westen wou blijven regeren over Kongo, dan moest het leren spreken door de mond van een zwarte elite.

Jozef Iléo, Joseph Ngalula, Albert Nkuli en Dominique Zangabie publiceerden Le Manifeste de Conscience Africaine, dat een synthese predikte tussen de traditionele Afrikaanse waarden en de waarden van de 'beschaving'. Het resultaat was een brouwsel waarin het 'verlangen naar ontvoogding' werd gemengd met de 'Belgo-Kongolese gemeenschap' op vrijwillige basis. Het document wees met verontwaardiging de idee van gewelddadige strijd af, evenals iedere nationalisatie van vreemde ondernemingen en het besloot met de wilde vreugdekreet: 'Leve de Koning' (7)!

Fernand Nima beweert dat Mulele en zijn groep besprekingen zijn begonnen met de Abako, de etnische vereniging van de Bakongo en de eerste organisatie die een politiek karakter aannam, om een gemeenschappelijk antwoord op dit Manifest te formuleren. De meningsverschillen bleken echter al te talrijk en de Abako alleen publiceerde op 23 augustus 1956 haar commentaren op de tekst (8).

De ontdekking van de progressieve en marxistische literatuur

Tot in 1957 kon de internationale progressieve literatuur slechts druppel na druppel doorheen de grenzen van Belgisch-Kongo heen sijpelen.

Mulele bleef op de hoogte van de grote omwentelingen die zich in de gekoloniseerde wereld voordeden dankzij de radio. Hij kende de economische vooruitgang die in China werd verwezenlijkt in de jaren na de bevrijding; met grote belangstelling volgde hij de revolutionaire strijd in Algerije en Egypte; hij wist dat Frankrijk zich genoodzaakt had gezien de onafhankelijkheid te verlenen aan Marokko en Tunesië.

In 1957 kwamen de eerste nummers van het tijdschrift Présence Africaine in de kringen van de évolués van Léo terecht. Vele Kongole-zen die zich dodelijk verveelden bij het lezen van de begijnerige, moraliserende en smakeloze literatuur die België hen voorschotelde, waren verrukt bij de lectuur van de mooie volzinnen over de bevrijding van het zwarte continent. Mulele vond hier enkele ideeën die hem zijn gehele leven lang zijn bijgebleven.

'Vanaf dit ogenblik moeten het panafrikaanse nationalisme en een politiek bewustzijn van Afrikaanse ontvoogding zich verspreiden tot in de kleinste delen van het continent (9).' Deze woorden van N'Krumah werden gepubliceerd in Présence Africaine van februari-maart 1957. Hetzelfde nummer bracht het probleem van het reformisme ter sprake onder de Kongolese évolués. Dat was namelijk het onderwerp van een studie, gepubliceerd door Basile Khaly, die ondermeer het volgende stelde: 'De koloniserende landen zullen nooit de gekoloniseerde landen naar hun volledige ontvoogding voeren. Deze (laatste) kan slechts het werk zijn van de onderdrukten zelf, georganiseerd voor een openlijke strijd tegen het imperialisme dat hen onderwierp (...) De grootste fout voor zwart Afrika zou erin bestaan vertrouwen te schenken aan zijn onderdrukkers, te geloven in hun toegeeflijkheid, terwijl zij zich zonder ophouden organiseren en hun onderlinge banden versterken om beter weerstand te kunnen bieden aan de in kracht winnende eisen van nationale onafhankelijkheid (...) Het doet er niet toe of zij al dan niet haar gezicht verbergt, maar de realiteit is daar en zij voert op onontkoombare wijze naar de revolutie en het zou beter zijn dat men daar een klaar en rationeel bewustzijn van heeft en zich bijgevolg verantwoordelijk kan gedragen (10).'

In de maanden juli en augustus van 1958 bood de wereldtentoonstelling van Brussel voor de eerste keer in de geschiedenis aan verscheidene honderden Kongolese évolués de gelegenheid te ontsnappen aan de verstikkende omknelling van het koloniale paternalisme. Sinds het begin van de eeuw had België voor hen de wereld verstopt gehouden.

De ironie van de geschiedenis heeft het zo gewild, dat de zwarten die men naar België zond om er het moederland te aanschouwen, daar uiteindelijk de gehele planeet ontdekten. De eerste marxistische boeken die Kongo binnenkwamen, hebben het atomium gezien vooraleer zij inscheepten voor Léo. Het is op die manier dat Mulele, Bengila, Masena en Nima de brochures van Lenin gewijd aan het koloniale vraagstuk en de studie van Stalin, De Grondslagen van het Leninisme, ontdekten. Pierre Massamba, van Brazzaville, bracht het eerste deel van de Keuze uit de Werken van Mao Zedong, uitgegeven in Frankrijk, Kongo binnen.

In de loop van 1958 bracht Mulele regelmatig een bezoek aan Virius, de Tsjechische consul in Léopoldville, die een goede vriend van hem werd. Virius sprak over de lessen die kunnen getrokken worden uit de antifascistische strijd in Tsjechoslovakije. 'Om een land te bevrijden van een koloniserende mogendheid, moet men eerst en vooral de wegen en middelen kennen om dit doel te bereiken.' Hij onderstreepte de noodzaak alle mogelijke strijdvormen, zowel de vreedzame als de gewelddadige, te beheersen.

Via de Tsjechische consul maakte Mulele kennis met Bourras, een Grieks communist die hem inwijdde in de leer van het marxisme. Mulele en Nima, die zich hun discussies over de Tweede Wereldoorlog in het college van Leverville herinnerden, stelden op een bijeenkomst Bourras de vraag waar de Sovjet-Unie de kracht vandaan haalde om de nazibezetters te verslaan. Bourras antwoordde: 'In de Sovjet-Unie komen de collectieve belangen voor alles; er zijn geen patroons die zich verrijken ten koste van het volk. In uw streek behoort alles aan de HCB. In 1947 is de president van de Levermaatschappij bij U op bezoek geweest, hij was slechts 29 jaar oud. Heeft hij soms de rijkdom voortgebracht van die 150 bedrijven die hij in de gehele wereld controleert? In de Sovjet-Unie behoren de produktiemiddelen toe aan de gemeenschap van de werkers. Daarin is haar kracht gelegen.'

Begin 1959 had Bourras een discussie over hetzelfde thema met Lumumba en Mbuyi van de MNC-L en met Mulele, Nima, Lubuma en Pombo van de PSA. Iedereen behalve Pombo verklaarde zich akkoord met het besluit dat men de Union Miniere, de HCB en alle andere grote bedrijven diende te nationaliseren. Maar Lumumba was van mening dat het voorbarig zou zijn openlijk dergelijke ideeën te verdedigen vooraleer de Belgen definitief waren vertrokken (11).

Op een herfstdag van 1958 wou Pierre vlees kopen bij een Europees slager. Een bordje voor de ruit van de winkel kondigde 'vers vlees' aan. In werkelijkheid verkocht men ook rottend vlees. Mulele toonde zich erg verontwaardigd: 'Zoiets zou je niet durven verkopen aan een blanke.' Hij werd meteen uit de winkel gejaagd. Een blanke die deze scène had gadegeslagen, sprak hem aan. Zij maakten een afspraak in een café. Toen Mulele daar aankwam in gezelschap van Nima, trof hij de blanke aan samen met een zwarte vriend, Pierre Elengesa. De Europeaan stelde zich voor als Stéphan, hij zegde dat hij de Belgische nationaliteit bezat, maar dat zijn vader uit Rusland en zijn moeder uit Duitsland afkomstig waren. Hij beweerde te zijn gevlucht uit de Sovjet-Unie, maar klaarblijkelijk was hij nog altijd gewapend met stevige leninistische overtuigingen.

Het was de eerste keer in zijn leven dat Mulele een bolsjeviek in levenden lijve ontmoette. Zij zouden elkaar nog vaak weerzien. Later zullen wij vernemen met welke ogen Mulele uiteindelijk deze bolsjeviek ging bekijken...

Mulele en de stichting van de PSA

Bij zijn terugkeer van de wereldtentoonstelling te Brussel stichtte Lumumba op 10 oktober 1958 de Mouvement National Congolais. Deze partij nam vanaf het begin enkele Belgische kentekenen aan. Zij verzamelde namelijk twee beschermelingen van de katholieke Kerk, Joseph Iléo en Joseph Ngalula, beiden auteurs van het Manifeste de Conscience Africaine, twee leerjongens van de Belgische soiaal-democratie, Cyrille Adoula en Alphonse Nguvulu, en twee leden van de liberale partij, Maximilien Liongo en Patrice Lumumba zelf (12).

Mulele bekeek dit hele gespan met de grootste achterdocht. Even later, toen Lumumba wat radicalere posities begon te formuleren, ontstonden er hevige interne contradicties, die op 17 juli 1959 leidden tot de opsplitsing van de MNC in een vleugel Lumumba en een vleugel Kalonji (13).

Op het ogenblik van de wereldtentoonstelling vertegenwoordigde de Abako nog altijd de meest geduchte politieke kracht, maar Mulele, overtuigd panafrikanist, toonde zich een onverzoenlijk tegenstander van de tribalistische en separatistische strekking die deze formatie beheerste.

Sinds de gemeenteverkiezingen van december 1957 was Mulele intens bezig met de gedachte van de oprichting van een politieke partij. In de loop van het jaar 1958 kreeg dit project vorm tijdens talrijke discussies met zijn vrienden van de Unamil. Volgens Fernand Nima circuleerde in december van dat jaar een lijst waarop de namen voorkwamen van de leden van het directiecomité van de Parti Solidaire Africain. Het was een voorontwerp dat namen en functies bevatte: Sylvain Kama, voorzitter Pierre Mulele, vice-voorzitter Fernand Nima, algemeen secretaris

Ferdinand Munanga, adjunct-secretaris-generaal Sébastien Balongi, schatbewaarder Donatien Kakulu, kassier Joachim Masena, informatie en propaganda

Op 4 januari 1959 barstte de revolte van Léopoldville los. Tienduizenden werklozen, jongeren en werkers vielen alle symbolen van het koloniale systeem aan.

Na deze opstand deelde Mulele volgende overwegingen aan zijn vrienden mee: 'Onze mensen hebben moedig gevochten zonder wapens. Indien zij hadden beschikt over een goede organisatie en voldoende wapens hadden wij de stad kunnen bevrijden. We moeten de jeugd in een positieve zin oriënteren naar de grotere gevechten die nog zullen komen. Men moet beletten dat zoiets in plundering ontaardt. Iedere strijd eist opofferingen en slachtoffers vooraleer zij zegeviert. Men moet eerst een hele maand lang hard werken en veel zweet laten vooraleer men zijn loon ontvangt (14).'

De opstand van 4 januari 1959 versnelde het stichtingsproces van de partij van Mulele. De Bambala van Léo wilden aansluiten bij de Abako, waarvan het prestige was verhoogd door de repressie waarvan zij het slachtoffer was. Mulele en Nima namen contact op met Sylvain Kama, hoofdbediende op het stadhuis, de best geschoolde en meest invloedrijke onder de Bambala; zij zegden hem: 'we moeten beletten dat de Bambala aansluiten bij de Abako. Die mensen zijn al te tribalistisch: zij gaan ons slecht behandelen. Wij hebben al onze eigen partij en wij hebben er een leidend comité van voorgesteld. U werd voorgesteld als voorzitter van de partij'.

Tot dan toe was Kama niet betrokken geweest bij de voorbereidende discussies. Hij sprak over dit alles met de ouderen, die hem hun akkoord verleenden. De volgende dag werd de samenstelling van het comité kenbaar gemaakt.

Tordeur, de eerste burgemeester van Léo, riep Sylvain Kama bij zich: 'Uw partij, waar komt die vandaan? Met wie bent U?' In die tijd moesten alle verenigingen van Kongolezen een aantal blanke raadgevers tellen, die erover waakten dat de oriëntatie strookte met de Belgische politiek. Maar de PSA was ontstaan buiten iedere Belgische controle.

Alle leden van het comité werkten in de administratie; Balonji, die boekhouder was in Lovanium, vormde de enige uitzondering. Allen werden onmiddellijk bedreigd met sancties zo zij zich niet terugtrokken uit het comité: 'geen politiek voor staatsambtenaren', luidde het.

In de maand januari stelde Pierre Mulele, Sylvain Kama en Ferdinand Munanga de statuten van de PSA op. Een aantal essentiële passages zijn van Mulele's hand: 'De Parti Solidaire Africain heeft als doel de ontvoogding van het Afrikaanse volk op alle domeinen, de verovering van zijn onafhankelijkheid binnen de bestaande geografische eenheid en de waakzaamheid tegenover alle eventualiteiten. Om effectief lid te zijn van de P.S. A. moet men de Kongolese nationaliteit bezitten en minimum 18 jaar hebben bereikt) er wordt geen onderscheid gemaakt tussen geslachten, stammen of rassen'. De statuten voorzagen eveneens de ontbinding van de partij en de integratie van haar middelen in een nieuwe partij, die zou voortkomen uit de fusie van nationalistische formaties (15).

Een uitgebreide vergadering die een honderdtal personen omvatte, vond plaats in de woonst van Sylvain Kama in Bandalungwa. Fernand Nima, van wie deze informatie afkomstig is, kon zich de datum niet herinneren. Roger Malwanga was voorzitter van de vergadering. Drie namen van kandidaten voor de opvolging van Kama werden voorgedragen: Raymond Frank, een handelaar voorgesteld door Kama, Antoine Gizenga, een ex-seminarist van Mayidi die leraar was geworden in de school van Sint-Charles, en Pierre Masikita. Gizenga werd voorgedragen door Roger Malwanga en ondersteund door de Unamil, de notabelen en de woordvoerder van deze laatsten, Sébastien Moupondo. Gizenga was bijna tot aan de priesterwijding geraakt en alles wat te maken had met de geestelijke stand genoot een aanzienlijk prestige; aangezien hij in de privé-sektor werkte, stond hij niet bloot aan de pesterijen die neerkwamen op de ambtenaren; hij had reeds een zekere leeftijd bereikt, werd dus beschouwd als een wijs en bezadigd man. Dat was het soort president dat men in 1959 van doen had om een partij te vertegenwoordigen. Wij kunnen er aan toevoegen dat de man nooit had horen spreken over de PSA en dat hij de vergadering niet met zijn aanwezigheid vereerde.

De nieuwe leiding omvatte volgende personaliteiten: Antoine Gizenga, voorzitter Pierre Masikita, eerste vice-voorzitter Félicien Matu, tweede vice-voorzitter Théodore Mambu, algemeen secretaris Ambroise Pombo, adjunkt-algemeen-secretaris Sébastien Balonji, algemeen schatbewaarder.

Deze samenstelling van het leidend comité, zoals die door Fernand Nima werd meegedeeld, beantwoordt aan de structuur die in de statuten staat uitgestippeld.

De moedigste helft van het comité nam enkele dagen na de publikatie van zijn samenstelling al de vlucht: de bedreigingen en de druk vonden weinig weerstand aan de kant van Masikita, Matu en Mambu. Men benoemde Félicien Kimbay als eerste en Gabriel Yumbu als tweede vice-voorzitter. Enkele maanden lang zag Pombo zich belast met het secretariaat, tot het ogenblik waarop Mulele van de administratie verlof zonder wedde bekwam. Vanaf dat ogenblik was Pierre Mulele officieel bekleed met de verantwoordelijkheid van secretaris-generaal.

De invloed van de Unamil kwam tot uiting in de samenstelling van de stuwende organen van de PSA: van de 24 leden die het nationale comité en het politieke bureau telde, kwamen er negen van Leverville en slechts vier van Kinzambi (16).

Het is onduidelijk op welk ogenblik deze nieuwe organen in werking zijn getreden; op brieven die dateren van mei en juni 1959 staan Kamba en Mulele nog altijd vermeld als voorzitter en vice-voorzitter van de PSA.

Twee verschillende politieke opvattingen binnen de PSA

Op 6 mei 1959 stuurden Kama en Mulele, die tekenden als voorzitter en vice-voorzitter van de PSA, een brief aan Cléophas Kamitatu, de voorzitter van de Asap, de Association des Anciens Elèves des Pères Jésuites in Kikwit, waarin zij hem vroegen een afdeling van de PSA op te richten in Kwango (17).

Op 15 juni stuurde Pierre Mulele, die handelde als vice-voorzitter, instructies naar de nieuwe sectie van Kikwit. Mulele gaf hierin richtlijnen over de te volgen tactiek tijdens het bezoek van de Belgische minister van Koloniën, de heer Van Hemelrijck, voorzien voor 22 juni. De minister genoot onder de zwarten de goede faam een realist te zijn: men beweerde dat hij bereid was toe te geven aan de druk van de nationalisten. Mulele voorzag dat de reformisten een aantal partiële hervormingen zouden eisen om de beweging af te remmen en tijd te winnen. Hij schreef: 'In het memorandum dat de minister zal worden aangeboden, moet men alle eisen vermijden die gericht zijn op materiële voordelen; wanneer men dat eist, zullen zij nog jaren nodig hebben om het te verwezenlijken, terwijl wij de onmiddellijke onafhankelijkheid willen.'

Twee Kongolezen van de Interfederale, een groepering van collaborateurs, zouden de Belgische minister vergezellen. Het ging hier om Mbungu en Lutula, twee burgemeesters van deelgemeenten van Léopoldville. Mulele bestempelde hen als 'saboteurs van de onafhankelijkheid, demagogen en zelfs verraders (18).' De richtlijnen van Mulele getuigden reeds van een grote tactische vaardigheid en een scherpe zin voor clandestiene strijd: 'U moet op uw beurt pamfletten voorbereiden (...) met volgende opschrift: 'Leve de totale en onmiddellijke onafhankelijkheid van Kongo, Leve minister Van Hemelrijck, Weg met de saboteurs.' Stuur die naar het binnenland, bijvoorbeeld met chauffeurs, en deel ze uit in Kikwit de nacht voor de aankomst van de minister.

Bereid ook spandoeken voor met dezelfde opschriften, die pas zullen worden bovengehaald wanneer de minister van het vliegtuig stapt en tijdens zijn doortocht door de stad. Dan roept u ook die ordewoorden. Voor de burgemeesters moet u geen recepties, conferenties of raadplegingen voorzien; integendeel, bezorg hen een flinke ontgoocheling, zelfs een vernedering, maar doe alles in kalmte (19).'

Tenslotte schreef Mulele in dezelfde brief: 'Bepaalde Europeanen hebben gevraagd onze raadgevers te zijn, zogezegde technische raadgevers. De PSA heeft radicaal geweigerd.' Hij wantrouwde reeds de zachte methodes die de Belgen onvermijdelijk zouden gebruiken, wanneer zij er niet in slaagden de nationalisten met geweld te breken.

In de maanden juli en augustus 1959 bereikte de mobilisatie een hoogtepunt in Neder-Kongo en de Abako van Kasavubu bevond zich in de eerste linie van de strijd. Maar deze partij was nog altijd ten prooi aan de duivel van het separatisme. Overmeesterd door de herinnering aan het vroegere koninkrijk van de Bakongo, dat schitterde in de jaren 1400-1500, begon Kasavubu de oprichting te eisen van de republiek van Centraal Kongo. Kamitatu, die ondertussen provinciaal voorzitter van de PSA in Kikwit was geworden, zei 'met enthousiasme het gehele plan van de republiek van Centraal-Kongo te hebben begroet (20).' Mulele en Gizenga antwoordden hem dat de PSA weigerde zich uit te spreken over dit plan, aangezien de voornaamste taak erin bestond de inplanting van de partij uit te breiden en de antikoloniale beweging te versterken (21).

Met dit doel voor ogen stelde de PSA aan de Abako voor een kartel te vormen. Op 31 juni namen beide politieke formaties een eerste gemeenschappelijke tekst aan, die het ordewoord van de onmiddellijke onafhankelijkheid als kern had.

Later werkte Mulele een voorstel uit voor de oprichting van een Federale Kongolese Republiek. Op die manier wou hij gedaan maken met de separatistische strekkingen, maar terzelfdertijd, dankzij een federale formule, alle krachten verenigen tegen de gemeenschappelijke vijand, het kolonialisme. Mulele en Gizenga preciseerden hun standpunt als volgt: 'Het ligt geenszins in onze bedoelingen de republiek van Westelijk-Kongo af te scheiden van de andere republieken van Kongo. Integendeel, de unitaire, federale Kongostaat zal alles in handen hebben om de sociale en economische politiek van het land uit te stippelen (22).'

Op 19 september 1959 ontmoette Pierre Mulele voor de eerste keer, in zijn hoedanigheid van algemeen secretaris, het comité van Kikwit. In het proces-verbaal van deze bijeenkomst vindt men enkele punten die markant zijn in het denken van Mulele: 'In het huidige regime kan men vaststellen dat alle winsten, alle voordelen naar de blanken gaan. Dit feit verwekt bij de massa een zekere haat tegenover hen (...) Bepaalde (zwarte) bedienden onder het hulppersoneel nemen gedragin-

gen van superioriteit aan omdat ze gewoon zijn het voorbeeld van hun directe oversten te zien. Dat is een ernstige fout van hunnentwege (23).' Mulele had reeds begrepen dat voor bepaalde Kongolese évolués de onafhankelijkheid erin bestond zich meester te maken van de luxe waarmee de blanke kolonisatoren zich omgaven; het lag in hun bedoeling het systeem van de uitbuiting van de massa, ingesteld door het kolonialisme, te bestendigen.

Sprekend over de onafhankelijkheid zei hij: 'Wij hebben haar reeds gevraagd, nu moeten wij haar veroveren (...) Wij moeten de strijd organiseren om onze onafhankelijkheid te verwerven. En om doeltreffend te handelen moet de massa met ons samenwerken. Er kan geen twijfel bestaan over wat zal volgen. Er zal een zekere spanning ontstaan tussen de administratie en de partij. Aanhoudingen, daaraan kan men zich verwachten. Maar ondanks alle slechte behandelingen die ons te wachten staan, zullen wij standvastig en vastberaden blijven (...) Bij een dergelijke weerstand kan men zeker zijn van bloedige gebeurtenissen (24).' Op dat ogenblik was Mulele waarschijnlijk de enige nationalistische leider die bewust gebroken had met de schone koloniale deugd die vreedzame onderwerping wordt genoemd. Mulele zocht geen excuses voor het geweld van de massa's, hij oordeelde dat dit onvermijdelijk en wettig was.

De inplanting van de PSA in Kwango-Kwilu was nauwelijks begonnen, of er deden zich spanningen voor tussen Mulele en Kamitatu. De drie vertegenwoordigers van de leerlingen van Leverville - Mulele, Bengila en Nima - gingen alle drie getooid met het kwalijke aureool van het heidendom; hun wantrouwen tegenover de politieke drijverijen van de Kerk, werd niet getemperd door enig religieus gevoel.

De nationale leiding van de PSA stond eerder positief tegenover de idee van de oprichting van een arbeidersvakbond; Kamitatu besliste dat de christelijke vakbond, uit België geïmporteerd, beter beantwoordde aan de noden van de Afrikaanse ziel (25). Kamitatu ging prat op zijn uitstekende relaties met de Belgische autoriteiten; voor Mulele was zulk een gepoch een complete schande (26).

Volgens Fernand Nima waren de meningsverschillen tussen Mulele en Kamitatu in oktober 1959 al zo bitter geworden dat een verzoening op zijn Bantoes al ergonwaarschijnlijk leek.

'Talrijke militanten van Kikwit stuurden ons rapporten waarin zij zich erover bekloegen dat alle geheimen van de partij ter ore kwamen van de Belgische ambtenaren en priesters. Kamitatu en Kinkie verklikten al onze plannen, al onze beslissingen. Dat kon zo niet blijven duren. Pierre stelde een brief op gericht aan Honoré Kimwanga, de provinciale schatbewaarder van Kikwit. Hij schreef dat men ten allen prijze een middel moest vinden om Kamitatu en Kinkie te verwijderen uit de leiding van de partij. In geval van uiterste nood moest men de jongerenorganisatie de taak opdragen de partij te zuiveren van de verraders.

'Mulele vroeg ons wat wij van die brief vonden en vervolgens maakte hij hem over aan Gizenga voor goedkeuring. Het betrof hier een uiterst ernstige beslissing en Mulele wou dat de voorzitter zijn verantwoordelijkheid opnam; daarom vroeg hij Gizenga nota's te maken bij de brief voor de definitieve redactie. Gizenga stuurde het document terug, vergezeld van slechts twee povere letters: O.K. Mulele maakte zich razend kwaad, hij verscheurde het papier en zei: 'Gij zijt het die een dergelijke beslissing moet nemen.' Maar Gizenga besliste niets. Honoré Kimwanga werd korte tijd daarna vergiftigd op bevel van Kamitatu (27).'

Het verblijf in Guinea en de kiescampagne

De koloniale overheid besloot verkiezingen te organiseren in december 1959 op het niveau van de gemeenten en de gewesten. Zij hoopte dat zij op die manier een verpletterende meerderheid van traditionele hoofden en collaborateurs zou kunnen laten naar voren komen; vervolgens wou zij zich steunen op deze getemde inboorlingen om een Kongolese regering ineen te knutselen die haar volledig onderdanig was. De nationalistische partijen riepen de boycot van de verkiezingen uit: de beslissende confrontatie was op komst.

In november 1959 begaven Pierre Mulele en Raphaël Kinkie zich naar Brazzaville, waar zij een zekere tijd verbleven vooraleer af te reizen naar Conakry in Guinea in gezelschap van Kingotolo van de Abako. De PSA voorzag dat de boycot de strijd bitterder en meer verbeten zou maken; de partij oordeelde dat het voorzichtiger was een aantal leiders naar het buitenland te sturen.

Mulele en Kinkie hadden als opdracht de nationalistische Afrikaanse regeringen op de hoogte te brengen van de wending der gebeurtenissen in Kongo en concrete hulp te vragen voor het geval een gewapende weerstand onvermijdelijk bleek. Maar hun voornaamste taak bestond erin zich op de hoogte te stellen van de bestuurservaringen van de onafhankelijke zwarte volkeren.

In Guinea ontmoetten Mulele, Kinkie en Kingotolo een andere leider van de Abako, Diomi. Samen vroegen zij een audiëntie aan bij Sékou Touré. Maar er kwam geen schot in de zaak en zij brachten zes nutteloze weken door in een ontmoedigend nietsdoen. Op een avond zaten zij in een droevige stemming achter een glas bier in het hotel Diop. Telkens en telkens weer lieten zij de enige plaat in het Lingala die het hotel rijk was, draaien. Zij begeleidden de muziek met een stem vol melancholie, toen zij plotseling werden onderbroken door een jonge vrouw die hen in het Lingala vroeg:

- Maar van waar komen jullie eigenlijk?

- Van Belgisch-Kongo.

- En wat doen jullie hier in Guinea?

- Wij wachten al zes weken om ontvangen te worden door de president. De volgende dag begaf Mevrouw Andrée Blouin zich naar de residentie van Sékou Touré, die onmiddellijk akkoord ging de Kongolese nationalisten te ontmoeten (28).

Andrée Blouin was geboren in de Centraalafrikaanse Republiek, niet ver van de grens met Belgisch-Kongo. Haar moeder was een Banziri, haar vader een Fransman. Zij sprak Lingala en Kikongo en had in 1940 de streek van Kwilu doorkruist. In 1957-58 had zij een zekere ervaring opgedaan in de organisatie van de kiescampagne in Guinea; zij was ondermeer verantwoordelijk geweest voor de mobilisatie van de vrouwen.

In januari 1960 had Mulele talrijke discussies met haar en zodra Brussel de datum van de verkiezingen in Belgisch-Kongo aankondigde, nodigde hij haar uit naar Kwango-Kwilu om er de kiescampagne te organiseren en de vrouwenverenigingen uit te bouwen.

Op 20 januari 1960 ging in Brussel de ronde-tafelconferentie van start waarop de Belgische en Kongolese afgevaardigden een overeenkomst dienden te bereiken over de modaliteiten van de onafhankelijkheid. De Belgen maakten hiervan gebruik om het prestige van Kamitatu wat op te blazen. Zij beschouwden Kamitatu als de leider van de respectabele vleugel van de PSA, in tegenstelling met Gizenga, die in hun ogen de duivelse strekking van de partij incarneerde: had die man de schaamteloosheid niet zover gedreven dat hij op verkenning was gegaan in goddeloze en socialistische landen?

Terug uit Praag en Moskou, kwam Gizenga op het einde van januari 1960 in Conakry aan. Mulele noch Gizenga namen deel aan de rondetafelconferentie: zij waren van oordeel dat hun dagelijkse besprekingen met de leden van het politiek bureau van de Democratische Partij van Guinea belangrijker waren. Over Kamitatu zei Mulele het volgende: 'Laat hem maar lawaai maken in Brussel; dat soort mensen zal weldra zijn tijd hebben gehad'.

Mulele lichtte Gizenga in over de duistere maneuvers die plaats vonden in de schoot van de PSA. Hij meldde dat de Kerk in Kwango-Kwilu haar gehele geschut in dienst van Kamitatu had gesteld, dat zij haar schapen de angst op het lijf joeg met schrikbarende verhalen over het communisme van Gizenga.

Tijdens de ronde-tafelconferentie had Kamitatu zijn toevlucht genomen tot de diensten van een raadgeefster in de persoon van mevrouw Spitaels, de vrouw van een sociaal-democratisch hoogleraar die de zaak van de PSA beweerde te omhelzen. In de ogen van Mulele kondigden de Belgische raadgevers aan de Kongolezen het neokolonialisme aan met dezelfde zekerheid waarmee de meute honden aan het opgejaagde wild de komst van de jager aankondigt. Het bange voorgevoel van Mulele vond snel bevestiging: begin 1960 maakte Kamitatu, toegejuicht door zijn nieuwe beschermheren, zijn intrede in de raad van beheer van de Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena!

Mulele besloot zijn rapport aan Gizenga als volgt: 'Het is dringend nodig dat wij aan dit alles een einde stellen en zo snel mogelijk naar het land terugkeren.' Gizenga toonde zich niet zo gehaast, maar uiteindelijk vertrokken allen op het einde van februari (29).

Bij zijn terugkeer uit Guinea trof Mulele een Belgisch-Kongo aan, geschilderd in de bedrieglijke kleuren van een ondermijnde onafhankelijkheid. Op de ronde-tafelconferentie, die op 20 februari 1960 werd besloten, had België alles losgelaten: de onafhankelijkheid was gepland voor 30 juni, de verkiezingen voor 11 mei. De eerste commentaren van Mulele luidden als volgt: 'Zij willen ons vergasten op een vergiftigde onafhankelijkheid. Dat is weer een zet van de bende van de Conscience Africaine. De Belgen gaan plaats ruimen voor hun agenten. Het is dringend nodig dat de nationalisten zich groeperen en dat zij organisa-tiewerk in de diepte verrichten (30)'.

Op 19 maart verliet Mulele Léopoldville in gezelschap van Gizenga en Yumbu en hij begaf zich naar Kwango-Kwilu waar mevrouw Andrée Blouin zich bij hem aansloot. Zij hield zich bezig met de organisatie van de campagne. Zij stelde de thema's voor die Gizenga en Mulele ontwikkelden in hun toespraken. Op meetings richtte zij het woord tot de vrouwen. Ziehier haar getuigenis.

'Wij wilden ten allen prijze de boeren bereiken tot in het kleinste dorp. Wij verplaatsten ons voortdurend en organiseerden vaak verscheidene meetings per dag. Wij sliepen in de hutten die de dorpelingen voor ons hadden klaargemaakt; als bed hadden wij wat takken waarop wij onze mat spreidden.

'De thema's die wij ontwikkelden, handelden over het belang van de partij en de noodzaak van de eenheid van het land en de solidariteit van alle Kongolezen; wij legden uit dat wij moesten bereid zijn offers te brengen om een echte onafhankelijkheid te bereiken. Aan de vrouwen uit de brousse die uitzonderlijk arm waren, legde ik uit dat zij volwaardige Afrikaanse burgers waren, dat zij zich bewust moesten worden van hun eigen waardigheid en verantwoordelijkheid. Zij kwamen zich met duizenden inschrijven in de PSA, zelfs zwarte zusters kwamen zich bij onze rangen voegen.

'Mulele bezat de kunst zich verstaanbaar te maken voor de boeren. Hij gedroeg zich heel eenvoudig en knoopte gemakkelijk betrekkingen aan met de dorpelingen.

'In de kiescampagne schoof hij Gizenga, de voorzitter van de PSA, vooruit.

'Daar waar wij waren voorbijgekomen, kwam Kamitatu een paar dagen later onze woorden aanvechten. Wij wisten dit, maar wij besloten niet te reageren uit bezorgdheid voor de eenheid van de partij (31).'

De verkiezingen, die plaats vonden tussen 11 en 25 mei 1960, leverden 34 kamerzetels op voor de MNC-Lumumba, die aldus de eerste partij van het land werd; de tweede was de PSA, die 13 zetels behaalde. Het Cerea, Centre de Regroupement Africain, van Anicet Kashamura, telde 10 zetels; de Balubakat van Jason Sendwe, die voornamelijk de Baluba van Katanga groepeerde, wist op een kartellijst 7 zetels te bemachtigen. In principe konden de nationalistische formaties gezamenlijk 71 afgevaardigden groeperen op een totaal van 137; de meerderheid bedroeg 69 (32).

In Kwango-Kwilu behaalde de PSA 278.971 stemmen, de Luka kreeg er 52.612 en de Abazi 21.024. In Kwilu sleepte de PSA 11 zetels in de wacht; zij moest er 1 overlaten aan de Abazi. In Kwango behaalde de PSA 2 zetels, terwijl de Luka er 3 kon veroveren (33).

Kamitatu behaalde 60.511 voorkeurstemmen en hij ging aldus Gizenga vooraf die er 52.455 telde. Daarop volgde Ambroise Iba, van de strekking Kamitatu, met 28.346 stemmen, vóór Thomas Mukwidi, een Gizenga-aanhanger, met 24.251. Pierre Mulele behaalde 5.520 stemmen (34).

Gizenga en Mulele kregen een uitnodiging van Lumumba voor een ontmoeting de zondag volgend op de verkiezingen. Eerst toonde Mulele zich erg terughoudend voor een gesprek met een man die zich in zijn ogen al te zeer met de Belgen had gecompromitteerd. Mulele had nog altijd niet de slaafse verklaringen kunnen verteren die Lumumba had afgelegd na de ronde-tafelconferentie in Brussel: 'Wij zijn de Belgen erkentelijkheid verschuldigd voor wat zij gedaan en opgebouwd hebben in Kongo (...) Wij willen dat de Belgische ondernemingen voorspoediger en talrijker zijn na de onafhankelijkheid dan ervoor (35).' En had men verder niet kunnen constateren, aldus Mulele, dat de Belgen de verplaatsingen van Lumumba vergemakkelijkten tijdens de kiescampagne, terwijl zij de veerboten stillegden zodra het konvooi van Gizenga in aantocht was (36)?

Mevrouw Blouin slaagde erin Mulele te overtuigen dat men dit rendez-vous niet mocht missen. Zodra zij bij Lumumba waren aangekomen, maakte deze een bedenking die hen met verstomming sloeg: 'Ik heb ze goed te pakken gehad, de Belgen. Nu gaan we het echte werk beginnen!'

Heel snel kregen Mulele en Lumumba een grote waardering voor elkaar. Tijdens de beslissende maand juni 1960 kwamen zij bijna iedere avond bijeen in gezelschap van Gizenga en mevrouw Blouin, om de meest recente intriges van Ganshof van der Meersch, Kasavubu en de andere Bolikango's, te analyseren.

Korte tijd na de verkiezingscampagne viel mevrouw Blouin de eer te beurt kennis te maken met de bolsjeviek Stéphan Noël. Resoluut voorwaarts marcherend naar de grote revolutie beloofde hij geld, wapens en Russische raadgevers. Hij had de gewoonte vanaf zes uur 's morgens met een ontwapenende jovialiteit binnen te vallen bij Gizenga en Mulele, waar hij heel discreet een leninistische blik wierp op de vele papieren die in de kamer verspreid lagen. Mevrouw Blouin zag aldus bevestigd dat de Belgische veiligheidsdiensten nog altijd vasthielden aan de koloniale overtuiging dat de negers kleine kinderen zijn.

IV Wie veroverde de onafhankelijkheid ? (***) - Inhoud

Begin 1957 was zelfs een Lumumba nog het punt niet voorbij waarop hij droomde van een Belgo-Kongolese gemeenschap; hij wees nadrukkelijk de idee af van onafhankelijkheid in een nabije toekomst. Drie jaar later verleende de koning van de Belgen in volle paniek de onmiddellijke onafhankelijkheid. Hoe is zo'n plotselinge ommekeer tot stand gebracht?

De beslissende rol van de arbeiders en de boeren

De volksmassa's, de boeren, arbeiders en werklozen, hebben de beslissende rol gespeeld in de strijd voor de onafhankelijkheid. Gedurende tientallen jaren hadden zij bitter geleden, verpletterd onder een juk dat elke kiem van protest en opstandigheid genadeloos smoorde. Sinds lange jaren wachtten zij op het uur van de weerwraak.

De évolués verdelen zich over drie strekkingen

De évolués waren vanaf 1958 begonnen met de uitbouw van politieke partijen. Zij waren de enigen die de noodzakelijke kennis bezaten om de belangen en oriëntaties van de verschillende klassen van de zwarte samenleving tot uitdrukking te brengen in programma's en politieke stellingnamen.

Onder de druk van de sterke arbeiders-en boerenbeweging zag men tussen 1958 en 1960 drie grote strekkingen ontstaan onder de évolués.

De collaborateurs zagen met een kwaad oog al die herrie veroorzaakt door de holle kreet 'Onafhankelijkheid'; zij geloofden dat zij hun eigen belangen best dienden door te ijveren voor de bestendiging van de macht van de blanken en van het vreemde kapitaal. Heel gedienstig zongen zij de lof van de vreemde monopolieburgerij en zij zouden het op prijs gesteld hebben als hen als beloning economische voordelen en gelijke politieke rechten werden toebedeeld.

Het betrof hier vooreerst évolués die behoorden tot de familie van traditionele hoofden of évolués die in dienst waren getreden van de grote traditionele hoofden.

Een van hun bekendste woordvoerders, Antoine Mwenda Munongo, de grote chef van de Bayeke, verweet de administratie dat zij te gemakkelijk week voor de agitatie van enkele parvenu's. 'Rondom ons in de regering, in de administratie (...) zien wij twijfel, zwakheid, capitulatie. Wij, de traditionele hoofden en de vertegenwoordigers van de landelijke milieus, beschouwen dit als een verraad (15).'

Deze évolués marcheerden aan de zijde van de monopolieburgerij onder de vlag van orde en gezag. Zij zagen de zaken als volgt. In de jaren 1950 tot 1958 was het volk kalm. 'Sinds men over onafhankelijkheid spreekt, ligt alles lam. Men moet de orde herstellen en de ordeverstoorders straffen (16).' 'Het is een feit dat men het gezag dient te versterken. Als men nu het gezag saboteert, zal men het morgen ook saboteren (17).' Wanneer zij in bepaalde gevallen toch verplicht zijn te spreken over onafhankelijkheid, schilderen zij die in zo'n kleuren dat het verschil met het koloniale beeld bijna onbestaande is. Daniël Ndeze, de grote chef van Bwisha, verklaarde: 'Wanneer Kongo onafhankelijk is, moet koning Boudewijn onze vorst blijven (...) Voor Kongo zie ik een regering samengesteld uit blanken en zwarten, maar er zal een eeuw nodig zijn vooraleer wij er kunnen aan denken onze banden met België op te geven (18).'

In Kwilu-Kwango kenden de Bayaka voor de komst van de blanken een tamelijk ontwikkelde politieke structuur. De Kiamfu van Kasongo Lunda, die tevoren met een absolute macht over zijn onderdanen had geheerst, was vaak in botsing gekomen met het koloniale gezag en hij hoopte te profiteren van de actie van de PSA om zijn vroegere privileges te herstellen.

Mare Katshunga, de vice-voorzitter van de PSA-Kikwit, noteerde zijn indrukken na een onderhoud met de Kiamfu: 'Hij ging helemaal akkoord en stond erg gunstig tegenover onze stelling. Hij voegde eraan toe dat Zijne Majesteit werd miskend door de Belgische regering. Dat zijn mensen waren uitgebuit geworden zonder rechtvaardige beloning tijdens de aanleg van de spoorweg (...) 'De macht over dit land kwam mij toe,' zo voegde de Kiamfu eraan toe, 'die macht moet mij worden teruggegeven.' (19)'

Maar in 1959 kwamen de volksmassa's in opstand en de reactionairen waren van mening dat het herstel van hun vroegere gezag gemakkelijker zou worden verwezenlijkt, wanneer zij nu samenwerkten met de kolonialisten. En de Kiamfu viel in de armen van de Belgische kolonialen, zijn vroegere erfvijanden.

De administratie wierp haar volle gewicht in de schaal om een tribalistische partij van de Bayaka op te richten teneinde zo de basis van de PSA te verzwakken. Op 4 oktober 1959 werd de Luka, de Union Kwangolaise pour l'Indépendance et la Liberté, opgericht door een aantal Bayaka-évolués uit de omgeving van de Kiamfu. De partij stond onder leiding van André Delvaux. De Belgische districtscommissaris van Kwango verklaarde aan de provinciale voorzitter van de PSA in Kenge: 'U bent hier in het koninkrijk van de Kiamfu en u dient zich te onderwerpen aan de Kiamfu (20).'

De Kongolese nationale burgerij, die reeds de droom koesterde een grote compradoreburgerij te worden die zich mateloos kon verrijken in de schaduw van de multinationals, was eveneens voorstander van de collaboratie. Om haar ambities te verwezenlijken, sloot zij een bondgenootschap met de klasse van de traditionele hoofden om zo een basis te vinden onder de brede massa's.

Het patronale blad Eurafrica vroeg in maart 1958 aan een zwarte student, Justin Bomboko, of men de inplanting van blanke kolonisten in Kongo moest bevorderen. Zijn antwoord: 'Vast en zeker, (...) het komt erop aan een categorie blanken te vormen die zich niet meer Belg maar voor alles Kongolees voelt (21).' In dezelfde lijn verklaarde Bomboko in juni 1960 aan Eurafrica dat de afrikanisering van de kaders van de administratie kon worden doorgevoerd met behoud van alle blanke ambtenaren (22).

Dezelfde Bomboko wist heel klaar uiteen te zetten welke voordelen de zwarte burgerij verlangde van haar meesters: 'Indien men er kan voor zorgen dat de blanke en zwarte kolonisten (ondernemers) dezelfde belangen hebben, dan is het duidelijk dat de integratie succesvol zal verlopen en dat het merendeel van de problemen zal opgelost zijn (...) De staat heeft veel gedaan om de ondernemingen die behoren aan inlanders, te helpen. Nochtans ware het wenselijk een kredietinstelling in het leven te roepen die de zwarte kolonist zou helpen zijn onderneming te ontwikkelen en te vergroten (23).'

Enkele andere eisen van deze klasse werden onder woorden gebracht door Edindali, een rijke handelaar uit de Oostprovincie en vice-voorzitter van de Parti National du Progrès (PNP), en door Antoine Lopes, een hoger kader in een Belgische onderneming in Stanleyville en tweede vice-voorzitter van de PNP.

'De heer Edindali: De grond mag niet langer collectief bezit blijven, hij moet persoonlijk bezit worden.

'De heer Lopes: De koffie van de inlanders, zelfs wanneer die van uitstekende kwaliteit is, wordt verkocht onder de naam 'inlandse koffie' tegen een prijs die lager ligt dan die van de gelijkwaardige koffie van de blanken (24).'

Deze fractie van de zwarte burgerij verzette zich tegen alle massabewegingen die de onafhankelijkheid eisten. De handhaving van de openbare orde was haar grote obsessie.

Om het hoofd te bieden aan de oplaaiende volksstrijd, die zich sinds 4 januari 1959 snel uitbreidde, spanden de Belgische ambtenaren en kolonialen zich tijdens het daarop volgende jaar in om partijen van collaborateurs in het leven te roepen en te versterken; zo hoopten zij de groeiende invloed van de nationalistische partijen te breken. Tijdens de ronde-tafelconferentie van januari 1960 werd de groep van collaborateurs voornamelijk gevormd door de PNP, geleid door Paul Bolya, André Delvaux en Antoine Lopes, door de Conakat, de Confédération d'Associations Tribales du Katanga geleid door Moïse Tshombe, en door de afvaardiging van traditionele hoofden geleid door Antoine Mwenda Munongo.

Deze drie formaties vroegen dat de Belgische kolonialen in Kongo verkiesbaar zouden zijn tijdens de nationale verkiezingen van mei 1960; zij pleitten ook voor het behoud van Boudewijn I als koning van het onafhankelijke Kongo tot op het ogenblik dat de grondwet van het land zou zijn uitgewerkt en aangenomen (25).

De reformisten

De évolués die een reformistische koers vaarden, vormden de voornaamste kracht bij de oprichting van de nationalistische partijen in 1958-'59. Deze tendens groepeerde het grootste gedeelte van de nationale burgerij en kleinburgerij.

Zij eisten het einde van het koloniale regime en wilden zwarten zien aan het hoofd van de administratie en op leidende posten in de Europese ondernemingen. Zij spitsten hun strijd toe op de eis van de afrikanisering van de kaders en van het eengemaakte statuut, waarvan het centrale punt bestond uit de vastlegging van een eenvormige loonschaal voor blanken en zwarten.

De reformisten slaagden erin een materiële kracht uit te bouwen door de massa's van boeren en arbeiders 'op een ordelijke en waardige manier' te mobiliseren. De reformisten domineerden de Abako en de MNC-Kalonji; zij waren ook erg invloedrijk in de MNC-Lumumba, in de PSA en in de andere nationalistische partijen.

Cléophas Kamitatu was de leider van de reformistische stroming in de PSA. Zijn politieke oriëntatie kan in enkele punten worden samengevat. Er moest een einde worden gesteld aan het racisme, dat onafscheidelijk is verbonden met de koloniale overheersing, en men moest zwarten bekleden met de waardigheid van de hoogste posten in het staatsapparaat. Dit apparaat zélf werd geenszins in vraag gesteld. 'Na te hebben onderstreept dat het respect voor de wetten en de handhaving van de orde onveranderlijk zouden blijven, zelfs wanneer de regering in onze handen overging, voegde hij (voorzitter Kamitatu) eraan toe dat alléén inzake rassendiscriminatie een verandering zou optreden (26).'

Kamitatu noteerde enkele van zijn sleutelideeën als voorbereiding voor een vergadering op 19 mei 1959: 'De onafhankelijkheid betekent niet anarchie en wanorde (...) Schaft de onafhankelijkheid de betaling van de belastingen af? Neen! Dat is een burgerplicht waarvan men de zin moet begrijpen (...) Schaft de onafhankelijkheid de wetten af? Neen! De wet is een menselijke en morele noodzaak (27)!'

Kamitatu kloeg de houding aan van een plaatselijk leider van de PSA die de massa's had aangemoedigd te protesteren tegen de aanwezigheid van de gewestbeheerder, de heer Syst, in Masi Manimba op 27 juni 1959. Kamitatu schreef: 'De PSA kan niet het principe aanvaarden, dat men in het openbaar het gezag aanvalt. Wij willen geen oproerkraaiers, evenmin al te gematigden (28).' Op die manier bepaalde de nationale burgerij duidelijk haar 'gulden middenweg', tussen de collaborateurs en de volksmassa's, van wie de spontane acties systematisch werden ingetoomd.

Kamitatu stelde er prijs op goede betrekkingen aan te knopen met de leiders van de Huileries du Congo Beige in Leverville. In juni 1959 overhandigde hij hun de lijst van de leden van het PSA-comité in Leverville. 'De onafhankelijkheid die wij morgen zullen verwerven betekent niet dat wij de blanken zullen verjagen. Integendeel, de blanken zullen blijven als technici; wij hebben deze technici en de kapitalisten nodig, want zelfs als een land onafhankelijk is betekent de onafhankelijkheid niets zonder technici en kapitalen (29).'

Op 4 januari 1960 ondertekenden Kamitatu, Kama en Lubuma een richtlijn die aantoont hoezeer de politiek in hun ogen een zaak van de évolués was: 'Elk lid van de partij dat militant en toegewijd is, moet er zich van overtuigen dat zijn plaats in de regering, in het uitvoerend comité of in de administratie verzekerd is, wanneer de partij de verkiezingen wint (30).'

Zij die werden opgeleid in de school van het mobutisme hebben geleerd dat Lumumba een held was, Mulele een misdadiger. Maar zij kennen de ene noch de andere. Voor vele Kongolezen blijft Lumumba een onbekende, omdat verscheidene essentiële elementen van zijn denken aan hun gezichtsveld werden onttrokken door de ideologische mist van het mobutisme.

Wij stippen vier leidende begrippen aan in het denken van Lumumba die enkele jaren later door Mulele verder werden uitgewerkt. Omwille van deze ideeën werd Lumumba behandeld als een 'misdadiger' en een 'terrorist', beledigingen die vervolgens aan het adres van Mulele werden herhaald.

Wij zullen aangeven hoe deze vier kernideeën in het werk van Lumumba reeds tot uitdrukking kwamen vóór de onafhankelijkheid en hoe zij nadien, toen Lumumba het land regeerde, heel nadrukkelijk werden onder woorden gebracht.

Om de uitzonderlijke revolutionaire prestatie die Lumumba heeft volbracht te onderstrepen, zullen wij eerst even stilstaan bij de manier waarop hij en de andere évolués geestelijk werden verstikt onder de koloniale ideologie.

Lumumba is geboren op 2 juli 1925 in Onalua, in het gewest Katako Kombe. Nadat zijn geest een aantal jaren was gekneed door de katholieke missionarissen, die hem op 14-jarige leeftijd uitsloten uit de lagere school van Tshumbe Sainte-Marie, kwam hij terecht in ketterse handen gedurende de twee jaar dat hij de cursussen voor verpleger volgde bij de protestanten (1). Het resultaat dwong bewondering af. Lumumba werd een perfect produkt van de koloniale hersenspoeling, een voortreffelijke lakei. Ja, hij dacht zoals het betaamde. De onafhankelijkheid? Een uitvinding van de minst aanbevelenswaardige blanken. Zijn diepste wens? Belg zijn.

Lumumba, die koortsachtig naar de waarheid zocht, zal in 1959 een consequent nationalist worden; volhardend in zijn onderwerping aan de Belgische belangen en opvattingen zal Lopes op datzelfde ogenblik vice voorzitter zijn van de Parti des Nègres Payés.

De heer Ganshof van der Meersch, de minister van Algemene Zaken in Afrika die in Léopoldville verbleef, benoemde Lumumba op 13 juni 1960 tot informateur met de opdracht de mogelijkheden te onderzoeken voor een formule van nationale eenheid. De handlangers van de Belgen - de Kasavubu's, Ileo's en Delvauxs - zullen met plezier deze formule saboteren, wat de minister-resident zal toelaten met evenveel plezier 'akte te nemen van het feit dat de informateur niet geslaagd is in zijn opdracht', die erin bestond 'een regeringsformule te vinden die kon beschikken over een brede meerderheid van nationale eenheid.' In datzelfde communiqué van 17 juni lanceerden de Belgen hun idool Kasavubu als formateur (7).

Enkele uren later reageerde Lumumba op de benoeming van Kasavubu met volgende woorden: 'België wil een regering van lakeien opleggen; deze zal zonodig met de wapens aan de macht worden gebracht en overeind gehouden (...) Wij zullen onze eigen regering vormen voor het gehele Kongolese grondgebied, waarvan België het uiteenspatten voorbereidt (8).'

Ganshof van der Meersch werd bang: 'Het initiatief was revolutionair in zijn methode van machtsovername. Het zou ook revolutionair zijn -als het ooit als zodanig zou worden verwezenlijkt- voor wat betreft de doctrine, de opvattingen en de actie van hen die van de regering zouden deel uitmaken (9).'

De volgende dag stelde Lumumba de regering voor die hij van plan was te vormen tegen de wil van de Belgen in. Daarin zou Pierre Mulele belast worden met het ministerie van Arbeid en Sociale Voorzorg.

Ganshof van der Meersch: 'De opstand dreigde, hij kon van de ene dag op de andere uitbreken (10).' Op 21 juni 1960 vertrouwde hij de formatie-opdracht aan Lumumba toe.

Korte tijd na de afkondiging van de onafhankelijkheid heeft Lumumba, in het vuur van de strijd tegen de Belgische interventie, de grondslagen gelegd van een echt revolutionair nationalistisch programma: 'Wij hebben de politieke onafhankelijkheid veroverd, nu willen wij economische onafhankelijkheid. Het nationale patrimonium komt ons toe (...) Wijzelf, de ministers, zullen naar de boerenbevolking trekken, wij gaan de grond bewerken om het hele land te tonen hoe wij onze coöperatieven moeten uitbouwen (...) Nooit zullen wij het volk willen bedriegen en het volk weet heel goed dat geen enkele minister werd betaald sinds wij aan de macht zijn gekomen (...) Wij eten met het volk, wij hebben geen geld nodig (...) Na het vertrek van de Belgische troepen zullen wij al onze arbeiders aan het werk stellen (...) Iedereen zal werk hebben, met een bescheiden loon. En ik verzeker u dat dankzij ons geloof, ons dynamisme, onze nationale fierheid, Kongo binnen vijf jaar een sterk ontwikkeld land zal zijn. Het is niet door kapitalen te bedelen dat wij het land zullen ontwikkelen, wel door zelf te werken, met onze eigen handen, met onze eigen inspanningen (...) Voor het ogenblik één ordewoord: de economische vooruitgang, iedereen aan het werk, de gehele jeugd mobiliseren, al onze vrouwen, alle energie van het land. Cadeaus stellen wij niet op prijs. De onafhankelijkheid als cadeau, dat is geen goede onafhankelijkheid. De echte onafhankelijkheid is de onafhankelijkheid die men heeft veroverd (11).'

Lumumba sprak deze woorden uit op 9 augustus op een persconferentie die hij in zijn woning hield. Deze ideeën spetterden op als gensters in de strijd die hij voerde tegen de herkolonisering van zijn land door de Union Miniere, het Belgisch leger en het Amerikaans imperialisme, dat optrad onder de kleuren van de UNO.

Op 8 september, drie dagen nadat hij was afgezet door Kasavubu ('Ik ga komaf maken met dat uitschot', zei hij aan professor Van Bilsen), werkte Lumumba deze ideeën verder uit. Voor het parlement verklaarde hij: 'De Belgische Centrale Bank heeft zich niet alleen meester gemaakt van ons geld, maar ook van onze goudreserves... De Regering heeft zopas aangekondigd dat wij alle goederen die behoren aan de Belgen zullen confisqueren, als de Belgische regering ons geld

en ons goud niet teruggeeft binnen een periode van 15 dagen. Het volk verwacht geluk en verbetering van zijn levensomstandigheden. Voor ons is er geen onafhankelijkheid zolang wij niet een welvarende nationale economie bezitten om de levensomstandigheden van onze broeders te verbeteren (12).'

Patrice Lumumba, de woordvoerder van het radicalisme van de arbeiders en boeren

Een tweede gebeurtenis heeft alle ideeën die Lumumba zich van de wereld had gevormd, omgewoeld. Op 4januari 1959 kwamen tienduizenden zwarten in Léopoldville in opstand tegen de koloniale overheersing. De doorbraak van de massa's op het Kongolese politiek toneel forceerde een breuk in de Kongolese koloniale geschiedenis: de Belgische leiders werden voortaan bezeten door het spookbeeld van een 'Algerijnse oorlog'. In de plechtige boodschap van 13 januari liet de koning het magische woord vallen: 'Onafhankelijkheid'. Het staat buiten kijf dat de fiere en vurige woorden die Lumumba een week voor deze gebeurtenissen tot 7.000 zwarten sprak, de geesten heeft beroerd van alle armen uit de cité. Zó hadden de 'intellectuelen' van de MNC het trouwens ook begrepen. Iléo, Ngalula, Adoula lieten op 3 januari Lumumba begrijpen dat hij in demagogie was ontspoord, dat zijn redevoering de kwalijke instincten van de massa had wakker gemaakt, dat hij de allures van een dictator had aangenomen. Lumumba antwoordde op deze aanvallen:ik ben een democraat en ik vraag u samen met mij te handelen, maar u bent dromerige en voorzichtige intellectuelen. U denkt dat de onafhankelijkheid u zal worden aangeboden op een zilveren schaal, maar men zal moeten vechten om de onafhankelijkheid te bekomen en ik ben vastbesloten te strijden om onze vrijheid te veroveren als dat nodig is (13).'

Kongo heeft zijn onafhankelijkheid te danken aan het radicalisme van de boeren en arbeiders. De meerderheid van de évolués nam een voorzichtige en afwachtende houding aan. Lumumba was zich daarvan goed bewust toen hij op 22 april 1959 in Brussel verklaarde: 'De massa is veel meer revolutionair dan wij. Wanneer wij onder de massa zijn, is het de massa zelf die ons vooruitstuwt, zij zou veel sneller willen gaan dan wij (14).' Lumumba drukte in het openbaar zijn solidariteit uit met de arbeiders en werklozen die hun leven hadden opgeofferd. Op 1 juli 1959 sprak hij een menigte van 1.500 personen toe; hij begon zijn redevoering met het verzoek om vijf minuten stilte ter herdenking van de talrijke Kongolezen die waren gesneuveld onder de kogels van de Belgen tijdens de opstand van 4 januari.

Dit ondubbelzinnig standpunt leidde tot het uiteenspatten van de MNC: Iléo, Ngalula en Adoula waren van mening dat Lumumba nu alle perken was te buiten gegaan. Op 17 juli 1959 besloten zij Lumumba te ontzetten uit al zijn functies binnen de MNC (15). Maar deze drie 'grote intellectuelen' kwamen snel alleen te staan, in gezelschap van een handvol évolués die ook vertrouwd waren met het lekkere leventje in de Belgische salons. De steun van de volksmassa ging resoluut naar Lumumba.

Op 13 augustus 1959 sprak de heer Mabé Sabiti, die zich voorstelde als het 'hoofd van de gearabiseerden', volgende woorden tot de delegatie van de Belgische Senaat die in Stanleyville was aangekomen: 'Lumumba stelt zich vooral op aan de kant van de arbeiders omdat zij de massa vormen (16).'

Ook als eerste-minister bleef Lumumba de gevoeligheid en gevoelens van de volksmassa's tot uitdrukking brengen. Hij verstond de kunst uitspraken te lanceren die diep doordrongen in het hart van de armen en die men op ieders lippen terugvond tijdens de volksopstand van de mulelisten in 1964-1966.

Lumumba had nog maar nauwelijks zijn regering geïnstalleerd toen hij volgende waarschuwing richtte tot zijn gezellen: 'De ministers moeten leven met het volk (...) Wij moeten in de ogen van het volk niet doorgaan voor diegenen die de kolonialisten hebben vervangen (17).'

Nadat hij op illegale wijze was afgezet door president Kasavubu riep Lumumba op 8 september 1960 in de Senaat uit: 'Voor de pers van alle landen is Lumumba de man die moet worden uitgeschakeld, hij is een communist. Waarom? Omdat ik niet oneerlijk ben en nooit één frank zal aanvaarden van de Amerikanen of de anderen om mijn land te verkopen (18).'

Lumumba gaf het sein voor de gewapende strijd tegen het imperialisme in Kongo

VI. Mulele in de storm juli 1960 - februari 1962 - Inhoud

De regering Lumumba

Op de dag van de onafhankelijkheid, 30 juni 1960, sprak Lumumba zijn historische redevoering uit, die op een bewonderenswaardige manier de gevoelens van miljoenen arbeiders en boeren tot uitdrukking bracht en die in de oren van de kolonialen weergalmde als een vloekende oorlogskreet. Deze woorden uitspreken, op die toon, dat betekende zijn eigen doodvonnis tekenen. Zoiets vergeeft het imperialisme nooit.

'Deze onafhankelijkheid van Kongo (...) werd veroverd door de strijd, een strijd van elke dag, een vurige en idealistische strijd, een strijd waarin wij onze krachten niet hebben gespaard, noch onze ontberingen, noch ons lijden, noch ons bloed. Tot in het diepste van onszelf zijn wij fier op deze strijd, waarin wij tranen, vuur en bloed hebben gezien, want het was een edele en rechtvaardige strijd, een noodzakelijke strijd om een einde te stellen aan de vernederende slavernij, die ons met geweld was opgelegd.

'Dat was ons lot gedurende tachtig jaar koloniaal regime; onze wonden zijn nog te vers en te pijnlijk opdat we ze uit onze herinnering zouden kunnen verjagen, want wij hebben de uitputtende arbeid gekend die van ons werd geëist in ruil voor een loon dat ons niet in staat stelde onze honger te stillen, ons fatsoenlijk te kleden of een aanvaardbare huisvesting te vinden, of onze kinderen op te voeden als wezens die ons dierbaar zijn. Wij hebben de ironie gekend, de beledigingen, de slagen die wij moesten ondergaan 's morgens, 's middags en 's avonds omdat wij negers waren (...) Wie zal er tenslotte de fusillades vergeten waarin zovelen van onze broeders omkwamen, de gevangenissen waarin brutaal al diegenen werden gegooid die zich niet langer wilden onderwerpen aan een regime van onrechtvaardigheid, onderdrukking en uitbuiting (1).

Nog nooit had een neger zo'n taal durven spreken. Maar deze taal was er nodig op de dag van de onafhankelijkheid, opdat de volksmassa's hun geest, die gedurende tientallen jaren was gekoloniseerd, zouden kunnen bevrijden van de onderdanigheid, de gehoorzaamheid en de slaafsheid. De woorden die Lumumba sprak, versterkten het moreel van de massa's. Hun indringende kracht werd nog versterkt toen hun auteur werd vermoord. Deze toon van nationale fierheid en onwrikbare vastberadenheid die weerklonk in de rede van Lumumba, bleef natrillen in de herinneringen van de massa's. Gesterkt door deze onstuitbare drang naar onafhankelijkheid en vrijheid namen deze massa's drie jaar later de wapens op in de strijd voor een tweede onafhankelijkheid.

Het zou snel blijken dat Gizenga niet in staat was ook maar één van deze voorwaarden te verwezenlijken.

Mulele was goed op de hoogte van de verzoeningsgezindheid van Gizenga en de andere ministers van de regering van Stanleyville. Volgens N'Krumah zou hij beweerd hebben dat 'Gizenga niet in staat was weerstand te bieden aan de aanvallen van het neokolonialisme (37).' Vanuit Kaïro oefende Mulele voortdurend druk uit op Gizenga, opdat hij alle bruggen zou opblazen met de verantwoordelijken van de moord op Lumumba, die als voornaamste politieke steunpunten functioneerden voor de Belgische en Amerikaanse neokoloniale aanwezigheid. Breken met de moordenaars was dus een kwestie van verstrekkende politieke betekenis. De inspanningen van Mulele leidden uiteindelijk op 31 maart 1961 tot een positief resultaat. De ministerraad keurde die dag een besluit goed dat de totale breuk bezegelde met de instellingen die het symbool waren geworden van de collaboratie met de agressoren. Het ministeriële besluit nr.l, op 6 april gepubliceerd in het blad Uhuru, luidde als volgt:

'Aangezien op het huidige ogenblik het staatshoofd zijn macht alleen haalt uit de steun die hem op velerlei wijze wordt verleend door de mogendheden die mee samenzweren tegen onze natie alsook uit de machtsgreep van Mobutu, die voor de Krijgsraad wordt gedaagd (...) 'Aangezien het staatshoofd de plechtige eed, afgelegd voor de beide verenigde Kamers, heeft verbroken door zich te omgeven met raadgevers uit (vreemde) landen in flagrante schending van het principe van de nationale onafhankelijkheid, alsook door de afscheidingsbewegingen van Katanga en Bakwanga te dulden (...) 'Hebben wij besloten en decreteren wij:

'Artikel één - Het staatshoofd is in de politieke onmogelijkheid gesteld zijn functies waar te nemen conform aan artikel 33. Artikel twee - Alle prerogatieven die aan het staatshoofd toekomen (...) worden voortaan waargenomen door de ministerraad, artikel 35 § 2.'

Alle leden van de regering Lumumba die Stanleyville hadden bereikt, ondertekenden dit document: Gizenga, Mulele en Masena, alle drie leden van de PSA; Gbenye en Lutula van de MNC-L, Bisukiro van de Cerea, Mwamba van de Balubakat, Rudahindwa van de Reco en Man-di, een partijloos technicus (38). Deze beslissing om radicaal te breken met de marionetten uit Léopoldville had het signaal moeten vormen voor een nationale revolutionaire beweging tegen de collaborateurs. Maar daar kwam niets van in huis. Het was de allerlaatste keer dat de lumumbistische ministers deden alsof zij radicalen waren.

De verrotting van de nationalistische partijen

De reactie van het merendeel van de 'lumumbistische' politici na de dood van Lumumba was helemaal verschillend van die van de volksmassa. In werkelijkheid waren de MNC-L en de andere nationalistische partijen sedert september 1960 volledig aan het ontaarden. Nendaka, die op het ogenblik van de moord op Lumumba aan het hoofd stond van de Staatsveiligheid van Mobutu, was voor de onafhankelijkheid vice-voorzitter van de MNC-Lumumba geweest. Op het ogenblik dat Kasavubu zijn staatsgreep tegen Lumumba uitvoerde, braken verscheidene personaliteiten van de MNC-L openlijk met de eerste minister; het betrof hier met name de minister van Communicatie, Alphonse Songolo, de volksvertegenwoordigers Jean-Pierre Othita, Victor Bae-longandi, André Azanga en Hubert Afulata en de senatoren Gilbert Fataki, Maurice Mandiongwe, Victor Iloko en Josias Fele. Al dat schone volk prijkte op de lijst van de MNC-L van de Oostprovincie. Na de moord op Lumumba zette dit ontaardingsproces zich in versneld tempo voort. Zo trof men bijvoorbeeld in de regering Iléo, die op 9 februari werd gevormd, volgende personen aan: Alexandre Mahamba van de MNC-L, Alois Kabangi, die behoorde tot de post-electorale coalitie van de MNC-L in Kasaï en Félicien Kimvay van de PSA (39).

Kamitatu liep de deur plat van de nationalistische leiders die in Stanleyville verbleven met het doel hen om te kopen en te rekruteren; hij werd daarin bijgestaan door Belgische en Amerikaanse agenten. Officieren van Mobutu traden op discrete wijze in contact met generaal Lundula, de opperbevelhebber van de lumumbistische troepen. Begin 1961 had deze held zich naar Kaïro begeven waar hij bij zijn aankomst een echte persconferentie diende te houden. Aan zijn Egyptische gastheren stelde hij de onverwachte vraag: 'Maar waar blijven mijn decoraties?' Wegens onbegrip van de Egyptenaren, verwaardigde hij zich zijn gedachten te preciseren: 'Een generaal die een persconferentie houdt, dient decoraties te dragen. Men moet mij decoraties ter beschikking stellen.' De Egyptenaren begeleidden hem van de ene boetiek naar de andere en zo kon hij de hand leggen op een bonte collectie Arabische en Engelse medailles. Getooid met deze ornamenten, oordeelde de generaal dat hij nu in alle waardigheid voor de internationale pers kon verschijnen (41).

Lundula stuurde een delegatie van officieren onder leiding van majoor Benezette naar de conferentie van Coquilhatville, zonder toelating van Gizenga (42).

De UNO erkende het gezag van president Kasavubu en beloofde hem bijstand op verscheidene domeinen (43).

Ter plaatse bevonden zich reeds andere 'nationalisten', zoals Kakwala en Kimpiobi van de PSA en Sendwe van de Balubakat (44).

Kamitatu legde meer diepgaand inzicht aan de dag: hij had begrepen dat het enige gevaar bestond in een eventuele ontwikkeling van de volksbeweging. Om zijn afwezigheid op de conferentie van Coquilhatville te rechtvaardigen verklaarde hij: 'Op het ogenblik waarop ernstige incidenten waren uitgebroken in Banningville, waarop zich een grote spanning voordeed tussen de verkozenen en de burgers van Kikwit, waarop troebelen in de lucht hingen in Kenge (...), heb ik er de voorkeur aan gegeven het vuur te blussen dat dreigde in het binnenland (46).'

Lovanium of het conclaaf van de capitulatie

Op 14 mei 1961 besloot Gizenga het gevecht aan te gaan op het terrein waarop hij van tevoren was verslagen: 'Wij hebben besloten het soevereine parlement bijeen te roepen', zo verklaarde hij. 'De regering heeft Kamina, zetel van het parlement, binnen een cirkel met een straal van 100 km uitgeroepen tot neutrale zone die geplaatst wordt onder de exclusieve bewaking van de UNO-troepen (47).' Nadat hij op 9 juni 1961 de heer Gardiner, de UNO-vertegenwoordiger, had ontmoet, aanvaardde Gizenga een missie te sturen die ermee was belast onderhandelingen te voeren met de autoriteiten van Léopoldville over de bijeenroeping van het parlement. En op 13 juni had de delegatie van Stanleyville, die bestond uit Joachim Masena, Etienne Kihuyu en Simon Pierre Malago, een onderhoud met Adoula, Bolikango en Lihau, drie individuen die waren betrokken geweest bij de omverwerping van de regering Lumumba. De afgevaardigden van Gizenga aanvaardden dat het parlement zou worden bijeengeroepen... in Léopoldville. Vanuit Kaïro probeerde Mulele wanhopig de loop van de gebeurtenissen om te keren, te doen begrijpen dat de overwinning alleen met wapens kon worden behaald. Op 12 juni hield hij een persconferentie in Kaïro.

'Mulele heeft onderstreept (...) dat de autoriteiten van Léopoldville hun agressieve activiteiten voortzetten en dat onlangs een Hollands vaartuig een belangrijke hoeveelheid wapens heeft ontscheept. Inlichtingen uit betrouwbare bron die de regering Gizenga bereikten, handelen over de bedoeling van Kasavubu en Mobutu om de Oost- en de Kivu-provincies voor het einde van de maand aan te vallen met medeplichtigheid van de Belgische imperialisten. Deze laatsten concentreren troepen in Ruanda-Urundi om Kivu aan te vallen. Maar onze troepen staan paraat om iedere aanval te beantwoorden (48).'

Bolikango, reeds voor de onafhankelijkheid een van de ernstigste vijanden van het nationalisme, legde op 19 juni 1961 een verklaring af waarin er slechts sprake was van 'nationale verzoening', 'wettelijke oplossingen' en de noodzaak 'te handelen via het parlement (49).' Joachim Masena antwoordde hem als volgt: 'De twee Kongolese delegaties (...) hebben opnieuw de samenwerking en de eensgezindheid ontdekt. Eensgezind hebben zij vastgesteld dat van beide zijden hetzelfde objectief wordt nagestreefd, te weten de nationale eenheid en het respect voor de legaliteit, de integriteit van het grondgebied en de nationale onafhankelijkheid (...) Tijdens de besprekingen (...) werd bijzonder de nadruk gelegd op de noodzaak buitenlandse invloeden te vermijden (...) De twee delegaties vragen aan de UNO in Kongo haar invloed en goede diensten aan te wenden om de autoriteiten van de provincie Katanga ervan te overtuigen zich bij hen aan te sluiten om eens en voor altijd het Kongolese probleem op te lossen (50).'

Op die manier werd eens te meer gedemonstreerd hoe de vertegenwoordigers van de burgerij, zelfs diegenen die door eerlijke nationalistische bedoelingen worden gedreven, zich gemakkelijk bij de neus laten nemen door de ergste vijanden van de natie. Voor deze nationalistische burgerij zou de oplossing voor de problemen voortkomen, niet uit de botsing tussen de klassen, maar uit de verzoening tussen de mensen van goede wil. In haar opvatting berustte de meest verbitterde strijd slechts op spijtige misverstanden. Tshombe had verscheidene tienduizenden nationalisten laten ombrengen, maar de Gizenga-delegatie vroeg aan de UNO, Tshombe te overtuigen zich bij hen aan te sluiten... De nationale burgerij geraakt bedwelmd door mooie woorden, maar zij is niet in staat een analyse van de sociale praktijk van de verschillende individuen te maken om op die manier hun ware bedoelingen te doorgronden. Zij hoort Bolikango praten over 'het respect voor de wettelijkheid' en dat volstaat om de herinnering uit te wissen aan diens hysterisch gedrag toen hij bij het begin van Lumumba's bewind de massa's toeriep: 'De meest vreselijke miserie wacht u' en 'in plaats van brood biedt men ons bajonetten (51).' De nationale burgerij bouwt zich een droomwereld van nationale eensgezindheid en verstandhouding, maar zij is niet in staat op nuchtere wijze de botsingen tussen de verschillende klassebelangen te observeren. De vertegenwoordigers van Gizenga geraakten het eens met drie Belgische en Amerikaanse agenten om gezamenlijk de nadruk te leggen op de noodzaak van het vermijden van buitenlandse invloeden...

Op 19 juli stelden Mulele en Bengila in Kaïro een communiqué op dat opnieuw de wil en het vermogen van de nationalisten bevestigde om het land te besturen. Maar op datzelfde ogenblik hadden alle nationalistische leiders al vaandelvlucht gepleegd. Alleen Gizenga stond nog rechtop; zijn passiviteit en zijn aarzelingen nagelden hem vast in Stan-leyville. In antwoord op de lasterlijke aantijgingen dat de regering Gizenga in de greep was geraakt van de Russische diplomaten, verklaarde Mulele: 'Wij hechten eraan opnieuw te bevestigen dat de wettige regering van de republiek Kongo, voorgezeten door vice-eerste minister Gizenga (...) gekozen heeft voor een totale onafhankelijkheid en dat op alle vlakken. Meer dan negen maanden lang heeft de wettige regering van de republiek Kongo aangetoond dat zij in staat is op eigen krachten het land te regeren zonder enige buitenlandse tussenkomst. De aanwezigheid van Sovjetdiplomaten in Stanleyville kan in geen enkel geval en op geen enkel gebied invloed hebben op de politiek van de wettige regering (52).'

Het conclaaf van Lovanium vatte zijn werkzaamheden aan op 22 juli 1961 met de openingszitting van de Senaat, waarop 64 van de 84 senatoren aanwezig waren; de volgende dag kwamen op hun beurt 120 van de 137 volksvertegenwoordigers die de Kamer telde, bijeen (53). Mulele was van Kaïro naar Stanleyville gereisd om daar Gizenga te ontmoeten. Hij woonde de opening van het conclaaf niet bij, maar kwam in Lovanium aan met drie a vier dagen vertraging.

Op 3 augustus publiceerde Bengila een communiqué: 'De vraag is gesteld hoe een persoon die beschikt over de meerderheid in de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de Senaat, kan worden verwijderd van de post van eerste minister. De opinie moet worden ingelicht over het feit dat het Kongolese parlement niemand anders dan Antoine Gizenga kan in aanmerking nemen als eerste minister (55).'

Mulele trok de cité in Léopoldville in om er te discussiëren met de basismilitanten van de PSA. Hij zei hun: 'Die bende heeft nog maar eens verraad gepleegd!' Vol bitterheid spaarde hij zijn sarcastische opmerkingen aan het adres van zijn politieke vrienden niet: 'Het is een capitulatie die ons duur zal te staan komen. Een maskerade. De onzen hebben zich laten omkopen.' Maar hij dacht ook reeds aan de toekomst: 'Wij zullen andere strijdmethodes moeten gebruiken', zei hij (56). Onder het voorwendsel dat hij in Kaïro werd verwacht, nam hij op 4 augustus het vliegtuig naar Stanleyville en van daaruit begaf hij zich naar Egypte. Voortaan keek hij uit naar een land dat bereid zou zijn hem de wetenschap van de revolutie bij te brengen.

In Kaïro vond Mulele de Kameroense revolutionair Osende Afana terug, met wie hij vriendschap had gesloten vanaf zijn aankomst in Egypte eind 1960. Osende Afana, een van de belangrijkste leiders van de U.P.C., de Union des Populations du Cameroun, verbleef sinds 1958 in Egypte. Hij had ook de volksrepubliek China bezocht om er ter plaatse de ervaringen van de revolutie te bestuderen. Hij heeft een belangrijke invloed uitgeoefend op de politieke evolutie van Pierre Mulele.

In zijn bureau in Kaïro ontving Mulele het bezoek van Felix Muku-lubundu, die door Gizenga uit China was teruggeroepen. 'Ik had liever mijn vorming in Beijing voortgezet', zei Mukulubundu, 'daar kun je echt goede methodes leren om ons land te bevrijden. Wanneer ik China heb gezien, heb ik begrepen dat wij nog een lange weg hebben af te leggen.' Mulele repliceerde: 'Pas op Felix, dat zijn ginder communisten! Je zult toch de communistische geest niet bij ons binnenbrengen?' Maar Mukulubundu praatte honderd uit over alles wat hij in China had gezien. Mulele onderbrak hem: 'Hou op, hou op, ik heb je alleen maar willen testen.' Hij zette hem vervolgens zijn eigen plannen voor de bevrijding van Kongo uiteen. 'De onzen hebben in Lovanium gecapituleerd', zo zei hij, 'dat is de reden waarom ik niet langer wil zetelen temidden van die bende. Wanneer ik naar Kaïro ben teruggekeerd, dan is dat om de strijd voor te bereiden. In ons leger heerst een echte huurlingenmentaliteit. Ik hoop dat je in China hebt geleerd hoe wij een leger kunnen organiseren dat echt trouw is aan onze bevrijdings-strijd.'

Op 18 augustus verklaarde Gizenga voor dertigduizend personen: 'Wanneer ik aanvaard samen te werken met de regering Adoula, dan is dit omdat zij zich akkoord verklaarde de leer en de geheimen die Lumumba ons heeft nagelaten, te volgen (57).' De menigte onderbrak hem en

riep: 'Blijf hier, blijf hier!' Eens te meer hadden de volksmassa's, beter dan hun leiders, begrepen welke wending de gebeurtenissen namen.

Acht landen die de regering Gizenga erkenden als de enige wettige regering, hadden een ambassadeur of zaakgelastigde in Stan: China, Joegoslavië, Tsjechoslowakije, Polen, de Sovjet-Unie, Egypte, Ghana en Mali. Adoula deelde hen mee dat de regering van Stanleyville opgehouden had te bestaan (58). Chang Tung, de vertegenwoordiger van de Chinese Volksrepubliek, verliet Kongo op 6 september 1961.

Waarnemers uit de omgeving van de Belgische regering noteerden: 'Hij (Mobutu) was tegen zijn zin in, onder de druk van de extremisten, aan dit avontuur begonnen, maar hij hield veel liever zijn betrouwbare troepen in Léopoldville om er de stabiliteit van het regime te verzekeren (59).'

Dezelfde waarnemers schreven verder: 'De V.S. van hun kant oefenden herhaaldelijk druk uit op de heer Adoula opdat hij blijk zou geven van verzoeningsgezindheid van zodra de heer Tshombe een eerste gebaar zou hebben gemaakt (60).'

Op 2 december 1961 zette Mulele in Kaïro nogmaals zijn analyse van de situatie uiteen zoals hij die sinds september 1960 zag: 'Wij kunnen niet zeggen dat Kongo werkelijk de onafhankelijkheid heeft gekend (...) Het Belgische imperialisme veroorzaakt onophoudelijk troebelen en het spoort zijn agenten in Katanga aan alles in het werk te stellen om deze provincie af te scheiden van het Kongolese moederland. Dankzij deze actie heeft het kolonialisme zich weten te vestigen in Kongo onder de vlag van de Verenigde Naties (...) Het volk levert een heldhaftige strijd om zijn eenheid en onafhankelijkheid te vrijwaren (61).'

Nadat Gizenga bijna al zijn wapens uit handen had gegeven, begon hij te beseffen dat hij strijd had moeten voeren. Hij verklaarde op 29 november 1961: 'Op 2 augustus is het parlement verplicht geworden het vertrouwen in de regering te stemmen, en dit onder de bedreigingen van Mobutu, onder de druk van de corruptie en de maneuvers van de imperialisten, die handelden via hun agenten van de internationale organisatie (...) In Léopoldville gaan de maneuvers van de imperialisten onverdroten en in alle richtingen door, en dat met de medeplichtigheid van onze Kongolese broeders in het parlement en de regering.' Gizenga beschuldigde de regering van Léo van medeplichtigheid met de reactionaire krachten in Katanga en hij besloot zijn boodschap met een oproep tot de nationalistische soldaten. 'Ik geef u het bevel mij te volgen op het slagveld tot in Katanga (...) Ik ben er zeker van dat, indien duizend soldaten zouden weigeren te gehoorzamen aan dit bevel, er meer dan vijfduizend vrijwilligers klaarstaan om hen te vervangen (62).' Dat zijn woorden die Gizenga in februari 1961 had moeten spreken toen hij nog over de middelen beschikte om ze in daden om te zetten.

De volgende dag stuurde Lundula een telegram aan Adoula: 'Ben gelukkig U te laten weten dat de zuiveringsoperaties tegen rebellen normaal verlopen. Heb situatie goed in handen (63).'

Hij beschuldigde Gizenga van 'openlijke en veralgemeende burgerlijke rebellie tegen het wettelijk gevestigde gezag (64).' Op 15 januari besloot de kamer met 67 stemmen tegen 1 bij 4 onthoudingen Gizenga uit zijn functie van vice-eerste minister te ontzetten (65). Op 27 januari ondertekende Gbenye een ministerieel besluit waardoor Gizenga onder huisarrest werd geplaatst. De tekst vermeldde ondermeer volgende aanklacht tegen Gizenga: 'De activiteiten van betrokkene zijn van die aard dat zij de openbare orde in Léopoldville kunnen verstoren en de veiligheid van de staat kunnen in gevaar brengen (66).' Begin februari werd Gizenga opgesloten op het eiland Bula-Mbemba met de goedkeuring van de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

Op 27 januari 1962 verklaarde Pierre Mulele in Kaïro: 'De strijd van Kongo voor zijn vrijheid, echte onafhankelijkheid en vrijwaring van zijn eenheid is vandaag in een kritische fase getreden (67).'

VII Een hergroepering van krachten die een nieuwe revolutie voorbereidt - Inhoud

Aan de kant van de buitenlandse belangen

De heerschappij van de internationale monopolieburgerij over Kongo heeft nauwelijks verandering ondergaan met de onafhankelijkheid. Haar positie is praktisch dezelfde gebleven als onder het koloniale regime,... alleen kregen de Belgische belangen hier en daar een elleboogstoot van de Amerikaanse zakenwereld. Natuurlijk heeft zij ook een paar angstige ogenblikken doorstaan toen de agitator Lumumba terreur zaaide onder de vreedzame zwarte bevolking. Maar een jaar later blijkt de natuurlijke orde der dingen weer hersteld. Dat is alvast het serene oordeel van het blad van het Belgische koloniale kapitaal, Eurafrica: 'De vorming van de regering van de heer Cyrille Adoula betekende een beslissende en gelukkige wending in de geschiedenis van Kongo (1).' Ook waarnemers uit de omgeving van de Belgische regering maakten er geen geheim van voor wie de heer Adoula, die welbekende syndicalist, eigenlijk werkte: 'Van zodra de heer Adoula was benoemd tot eerste minister verleenden de Verenigde Staten hem hun totale steun, zowel op technisch als op politiek vlak, voor de hereniging van het land (2).'

Het is terzake leerrijk een blik te werpen op de zaken van de Union Miniere. Haar jaarverslagen dragen geen enkel negatief spoor van de duizenden lijken die zij op het einde van haar Katangees avontuur heeft achtergelaten. De cijfers spreken voor zichzelf. In 1954 bedroeg haar koperproduktie 223.791 ton. In 1959 liep deze op tot 280.403 ton. In het jaar van de afscheuring van Katanga wist zij haar produktie tot 300.657 ton op te tillen, het jaar daarop werd vrijwel hetzelfde niveau bereikt met 293.509 ton. Deze rooskleurige situatie bleef ook in 1962 en 1963 voortduren en de produktie bedroeg respectievelijk 295.236 en 269.924 ton. De brutowinsten schommelden tussen 3,928 miljard Belgisch frank in 1960 en 2,151 miljard Belgische frank in 1963: zij klommen opnieuw tot 4,083 miljard in 1965 (3).

De Levermaatschappij, in de schaduw waarvan Kwilu probeerde te overleven, vond haar resultaten ook vrij bemoedigend. In een rapport stelde zij: 'Ondanks alles is het toch hoopgevend te kunnen vaststellen dat in het geheel de produktie van de Leverplantages in Kongo slechts een relatief geringe vermindering heeft gekend in de cruciale periode van 1 juli 1960 tot 30 juni 1961 (4).' Inderdaad, in deze periode bleef het niveau van de produktie ongeveer gelijk als in eenzelfde tijdsduur van voor de onafhankelijkheid, d.w.z. van 1 januari tot 31 december 1959. De produktie van palmolie bedroeg na de onafhankelijkheid 47.731 ton, terwijl zij ervoor 54.203 ton bereikte. De produktie van olie uit palmnoten bedroeg na de onafhankelijkheid 22.923 ton, terwijl zij ervoor 25.431 ton haalde. De cijfers voor rubber bedroegen 5.682 ton na en 6.243 ton voor de onafhankelijkheid (5).

De bewindvoerders in Léopoldville werden helemaal in bescherming genomen door de Amerikaanse imperialisten: om deze uitgemergelde regering wat kracht in te blazen, haalden de Verenigde Staten in vijf jaar ongeveer 12 miljard Belgische frank boven, militaire hulp niet inbegrepen. Deze hulp, die voornamelijk uit leningen bestond, bedroeg in 1961 nog maar 877 miljoen frank. Maar in 1962 schoot zij omhoog tot 3.577 miljoen frank. Het jaar daarop werd 2.928 miljoen frank neergeteld, in 1964 was dat 2.117 miljoen en tenslotte in 1965 2.200 miljoen (6).

De afkondiging van de onafhankelijkheid veroorzaakte de paniekerige vlucht van het merendeel van de Belgen, die de steunpunten waren geweest voor de monopolieburgerij in de koloniale maatschappij. Men moest hen dus zien te vervangen. De noodzaak van de vorming van een nieuwe sociale klasse, deze keer inlands en zwart van kleur, drong zich op. Dit bleek geen erg moeilijke taak te zijn. Bepaalde traditionele hoofden en een groot deel van de nationale burgerij alsook van de hogere lagen van de kleinburgerij werden, om zo te zeggen, op natuurlijke wijze gerecycleerd en gegroepeerd in een nieuwe sociale klasse, de bureaucratische compradoreburgerij. Deze grote burgerij dankte haar ontstaan helemaal niet aan de accumulatie van nationale kapitalen; de elementen die er deel van uitmaakten, wisten zich te verrijken dankzij de controle over het staatsapparaat en dankzij hun indiensttreding bij het internationale grootkapitaal.

Vijf verschillende wegen gaven toegang tot deze nieuwe sociale klasse: de politici bedachten zichzelf met buitensporig hoge lonen, plunderden de staatskas en legden zich op allerlei illegale activiteiten toe; Kongolese handelaars en industriëlen maakten zichzelf tot onmisbare tussenpersonen voor het buitenlandse kapitaal.

Vanaf 5 juli 1960 werd de aandacht van de heren senatoren volledig gemonopoliseerd door een toekomst van weelde en overvloed die zij nu binnen hun bereik achtten. Zo stemden zij een verhoging van hun reeds buitensporige bezoldiging van 100.000 tot 500.000 Kongolese frank per maand (7). De leden van de provinciale vergadering van Léopoldville zagen hierin een stichtend voorbeeld en op 12 juli kenden zij zichzelf met 72 stemmen voor, 5 tegen bij 3 onthoudingen, de niet onaardige som toe van 300.000 Kongolese frank per maand (8). Hoewel de inflatie tijdens de vijf daarop volgende jaren meer dan de helft van de koopkracht van 1960 opvrat, verdienden deze hoge ambtenaren een legaal loon dat hen toeliet te leven 'zoals de blanken' (9). Al die welgedane burgers voelden zich geenszins geroepen om wijzigingen aan de koloniale staatsmachine aan te brengen.

Van zodra Lumumba was uitgeschakeld, bezat de politieke macht deze bijzondere eigenschap dat zij ministers, parlementsleden en hoge ambtenaren toeliet grote fortuinen op te strijken, dankzij het gebruik van de magische middelen van de illegaliteit. Zowel op nationaal als op provinciaal vlak verdwenen budgettaire fondsen die bestemd waren voor de uitbetaling van de arbeiders of de aankoop van materieel, op mysterieuze wijze zonder sporen na te laten.

Talrijke hoogwaardigheidsbekleders van het nieuwe regime begonnen hun carrière met de uitdieping van dit deel van de politieke wetenschap dat handelt over de kunst van bedriegen en frauderen. Ivoor en diamanten verdwenen over de grenzen zonder dat een enkel papier getuigenis kon afleggen van hun doortocht... Zo werd de minister van Financiën, Arthur Pinzi, op 28 april 1962 afgezet, omdat hij voor zijn persoonlijke rekening een hoeveelheid ivoor, die eigendom was van de staat en was opgeslagen in Matadi, had verkocht (10). Even tevoren, op 16 april, had de Kamer reeds een motie van afkeuring aangenomen tegen de minister van Buitenlandse Handel, Marcel Bisukiro, die ooit lid was geweest van de 'lumumbistische' ploeg van Stanleyville. Hem werd verweten dat hij zijn ministeriële post had misbruikt om de Soco-geki op te richten, zijn bloedeigen exportmaatschappij, die in Kivu het monopolie had verworven van de export van koffie, thee en kina. Deze landbouwproducten werden op illegale wijze uitgevoerd en zij ontweken dus de belasting die daarop normaal moest geheven worden. Op bankrekeningen, geopend in het buitenland, stonden de 800 miljoen Kongolese frank winsten geboekt die waren opgestreken door de minister en zijn directe omgeving (11). Volgens schattingen bedroeg de waarde van alle landbouwproducten - voornamelijk koffie, thee, katoen en kina - die in 1963 illegaal werden uitgevoerd, zowat 3 miljard Kongolese frank (12). In 1964 bedroeg de clandestiene export van diamanten ongeveer 10 miljoen karaat of 3 miljard Kongolese frank (13).

Ook de handel vormde een prinselijke route die naar spectaculaire verrijking voerde. In de periode onmiddellijk na de onafhankelijkheid durfden talrijke Europese handelaars zich niet langer in het binnenland te wagen. In een oogopslag werd de plaats die nog warm was ingenomen door de nationale handelsburgerij. Zij maakte zich onmiddellijk meester van de handelskanalen die het platteland met de steden verbonden. Haar fortuin was meteen gemaakt. Maar eenmaal het systeem van de invoerquota's was ingesteld, waren de grote handelaars voor de toelevering van ingevoerde goederen onderworpen aan de willekeur van de administratie. Tot algemene genoegdoening werd dit netelige probleem opgelost door de talrijke allianties die uit berekening werden gesloten tussen politici en handelaars. Maar deze laatsten hadden kapitalen nodig en al heel gauw werd een soort driehoeksverhouding de algemene regel. De Etudes Congolaises formuleerde dit als volgt: 'De (vreemde) kapitalisten hebben uiteindelijk begrepen dat hun belang erin bestaat de meest dynamische elementen van de Kongolese handelaarsklasse aan zich te binden of een associatie met hen te vormen (14).' De belangrijke plaats die de handelsburgerij in de economie innam, vond ook haar weerspiegeling in de verdeling van de kredieten die werden toegekend door de banksector. In 1963 bedroeg het totale bedrag aan kredieten door de banksector uitgekeerd, 6.215 miljoen Kongolese frank, waarvan 41% naar de commerciële sector en slechts 19,9% naar de verwerkende industrie. In 1964 bedroeg het globale bedrag 8.588 miljoen Kongolese frank, waarvan 39% aan de handel en 32,3% aan de verwerkende industrie werd uitgekeerd (15).

Een vijfde bron van snelle verrijking was de industriële produktie. De niet zo talrijke elementen van de Kongolese industriële burgerij zagen kans hun inkomens te vermenigvuldigen door zich te verbinden met het internationale monopoliekapitaal. Overigens hadden de buitenlandse maatschappijen er alle belang bij een associatie met Kongolezen aan te gaan om aldus hun betrekkingen met de administratie te vergemakkelijken. Bonaventure N'gunza was in Kwilu een typische vertegenwoordiger van deze fractie van de burgerij. In 1951 had hij een bouwonderneming opgericht waaraan de administratie de werken aan de weg N'Djili-Sanda toevertrouwde. Bij de onafhankelijkheid bezat hij negen winkels in Kikwit en een transportonderneming met twaalf camions. In 1963 vervoerde deze laatste elke maand 450 ton maniok uit de streek van Kwilu naar de hoofdstad. Leta, de toenmalige provinciale president met wie hij nauw in contact stond, zorgde ervoor dat hij gemakkelijk importquota's bekwam. Eind 1963 begon hij besprekingen met een Israëlische financiële groep voor de bouw van een brouwerij (16). De monopolieondernemingen maakten bepaalde invloedrijke politici rechtstreeks aan hen ondergeschikt door hen uit te nodigen plaats te nemen in hun beheerraad, tegen een fikse bezoldiging, uiteraard. Ook kon men het meemaken dat de grote chef Mwenda Munongo ('Wij vertegenwoordigen de authentieke Afrikaanse traditie') op majestatische wijze zijn achterwerk poneerde in de fauteuil hem aangeboden door de welbekende traditionele instelling de Union Miniere du Haut-Katanga. Aan zijn zijde vond hij chef Lumanga en de Katangese provinciale minister Jean-Baptiste Kibwe (17). Vijf grote traditionele hoofden, onder wie Mwata Yamvo en Kasongo Niembo, waren van mening dat het tot hun pijnlijke plicht behoorde het bestuur waar te nemen van de Compagnie des Chemins de Fer Katanga-Dilolo Léopoldville. Gelukkig konden zij in hun zware taak worden bijgesprongen door een modernist, de 'lumumbist' Alphonse Nguvulu, commissaris van dezelfde maatschappij (18). De Société Générale wist voor haar belangrijke dochtermaatschappij Les Entreprises Agricoles de la Busira au Lomami SAB een niet alledaags personage aan te werven als beheerder; het betrof hier de heer Jules-Léon Kidicho, senator van de MNC-L en toekomstig minister van... Tshombe en Mobutu (19).

Aan de kant van het Kongolese volk

De onafhankelijkheid van Kongo had bepaalde elementen van de nationale burgerij en de kleinburgerij in staat gesteld van kamp te veranderen en toegang te krijgen tot de hoogste sferen van de macht, waar men breeduit van het leven kon genieten onder de bescherming van de buitenlandse financiers. Maar terzelfdertijd werden de rangen van de nationale burgerij beduidend uitgebreid door de opkomst van talrijke handelaars en kleine patroons die geen banden onderhielden met het vreemde kapitaal en die te onbelangrijk waren om de belangstelling van de bureaucraten te wekken.

De verhoging van de koopkracht van de zwarte ambtenaren gaf inderdaad een forse stoot aan de plaatselijke industriële ondernemingen en de bouwmaatschappijen. Deze vooruitgang was voornamelijk in Léopoldville geconcentreerd. 'De inflatie en de economische en commerciële desorganisatie begunstigden de kleine Kongolese producenten ten koste van de grote buitenlandse ondernemingen(36).'

De hoeveelheid voedingsgewassen die op de markt werd gebracht bereikte in 1963 slechts 71 % van het niveau van 1958; in dezelfde periode kende de industriële produktie, die voor de inlandse markt was bestemd, een sterke ontwikkeling: zij verhoogde met 24 %. In 1958 bedroeg de toegevoegde waarde van deze sector 4.279.000.000 Kongolese frank; vijf jaar later was dit bedrag opgelopen tot 5.340.000.000 frank. De vooruitgang werd voornamelijk opgetekend in de produktie van cement, stoffen, bier en sigaretten alsook in de bouwnijverheid. De handel kende een buitengewone expansie: in 1963 bedroeg zijn toegevoegde waarde? 9.513.000.000 Kongolese frank tegenover 4.670.000.000 in 1958, een verhoging dus met 103 %(37). Na het vertrek van de Europese tussenpersonen beschikte een groter aantal Kongolese handelaars over een of twee camions.

De ambtenaren die zich op het midden-echelon van het staatsapparaat bevonden, hadden een inkomen en een sociaal statuut dat vergelijkbaar was met dat van de nationale burgerij. De staatsmachine slorpte trouwens het grootste deel van het nationale budget op. In 1961 werden 3,050 miljard Kongolese frank uitgetrokken voor het financieren van de centrale politieke en bestuurlijke instellingen. In 1963 was dit cijfer reeds verdubbeld; het liep op tot 6,099 miljard Kongolese frank. De subsidies die aan de provincies werden toebedeeld, bedroegen 6,065 miljard frank in 1961 en zij stegen tot 10,642 miljard frank in '63. Voor diezelfde jaren beliepen de totale budgettaire uitgaven respectievelijk 13,266 en 28,741 miljard Kongolese frank(38).

De kleinburgerlijke lagen die zich onderaan de administratieve ladder bevonden, hadden een sterke uitbreiding gekend. Deze kleinburgers zagen eerst hun sociale positie verbeteren. Maar zij kregen weldra een koude douche, want de bedragen bestemd voor uitbetaling van leraars en lagere ambtenaren werden regelmatig achterovergedrukt door de topmannen van de administratie. Zo kende de uitbetaling van de onderwijzers en leraars in april 1963 een achterstand van 5 tot 10 maanden(39).

In het binnenland werd de economische situatie van de nationale burgerij en de kleine handelaars al heel snel zorgwekkend, omwille van de uiterst slechte toestand van de wegen en de transportproblemen.

Alleen een minderheid onder de Lumumbisten bleef trouw aan haar oorspronkelijke ideaal, dat de belangen en de betrachtingen van de nationale burgerij en de kleinburgerij uitdrukte. De PSA-Gizenga, die in haar rangen de meest consequente nationalisten telde zoals Thomas Mukwidi en Gabriel Yumbu, was de enige formatie die een zekere politieke en organisatorische samenhang wist te bewaren. Maar zelfs een Mukwidi en een Yumbu waren niet in staat het radicalisme van de kleinburgerij te overstijgen.

Het programma dat op 2 april 1963 door de PSA-Gizenga werd aangenomen, vormde de uitdrukking van de verstgevorderde standpunten die men onder de nationalistische parlementsleden aantrof. Het kloeg het 'neokolonialisme' aan evenals 'de partijen en politici die het instrument van vreemde mogendheden zijn geworden'; het drukte zijn verontwaardiging uit over het 'schandalige verschil tussen de klassen aan de macht en de massa's' en over 'de miserie van de Kongolese leerkrachten'. Het programma verzette zich ook tegen 'de beperkingen die werden opgelegd op het gebied van de politieke vrijheden' en tegen 'het obscurantisme' van het katholieke onderwijs. Het beloofde 'angstvallig de nationale onafhankelijkheid te verdedigen door zonder oponthoud strijd te voeren tegen alle vormen van overheersing'. Het drukte de wil uit om 'aan het Kongolese volk zijn fundamentele vrijheden te waarborgen in de volle uitoefening van zijn democratische rechten'. Op economisch vlak beoogden de naar voor gebrachte eisen de ontwikkeling van een nationale economie door steun te geven aan de initiatieven van de nationale burgerij. Zo pleitte het programma voor 'de oprichting van produktie-, aankoop-, en verkoopcoöperatieven, bestuurd door de Kongolezen zelf', en ook voor 'de uitbouw van een nationale investeringsmaatschappij die kredieten zal kunnen (...) toekennen'. De PSA sprak zich eveneens uit voor 'een democratische eenheidsschool' en voor 'de nationalisering van alle instellingen van hoger onderwijs'(40).

Het kleinburgerlijke karakter van het programma kwam verder tot uiting in de omzichtigheid waarmee om het vraagstuk van de buitenlandse economische overheersing werd heengelopen. Ook kregen de economische problemen van de boeren relatief weinig aandacht. Een andere fundamentele zwakte was dat de PSA zijn volle vertrouwen stelde 'in de wetgevende verkiezingen van 1964' om 'de politieke instellingen te vernieuwen'. Het programma maakte geen enkele toespeling op het klassekarakter van deze instellingen, noch op de noodzaak van een revolutionaire beweging van boeren en arbeiders.

De fractie van de MNC-L die nog enkele herinneringen aan het lumumbisme bewaarde, werd geleid door Christophe Gbenye. Deze laatste verzette zich tegen de aanwezigheid van Belgische en Israëlische officieren in het Kongolese leger en verdedigde aldus het nationale karakter van het ANC. Hij protesteerde eveneens tegen de talrijke pogingen om van het parlement een soort marionnettentheater te maken en tegen alle inbreuken op de wettelijkheid. Maar zijn stellingnamen werden omzwachteld met talloze nuanceringen en beleefdheidsformules. Indien men kan stellen dat Gbenye de nationale burgerij vertegenwoordigde, dan moet men toch toegeven dat hij de woordvoerder was van die fractie van deze klasse die onophoudelijk lonkte naar de internationale monopolieburgerij. Wanneer hij de democratie en het nationalisme verdedigde, was dat nog in zekere zin om het buitenlandse kapitaal te behagen. Nadat hij in een van zijn redevoeringen de verschrikkelijke gevolgen van een eventuele ontbinding van het parlement had afgeschilderd, ging hij verder op een dramatische toon: 'Ik wend mij tot de vreemdelingen die geïnvesteerd hebben en die alleen maar vrede vragen opdat hun zaken zouden kunnen bloeien. Ik besluit met een oproep tot alle vreemdelingen die belangen bezitten in onze republiek om erover te waken dat men ons land niet opnieuw in een bloedbad stort(41).'

Het parlement viel de eer te beurt allerlei geleerde beraadslagingen te mogen verrichten... maar daarin kon men geen enkel spoor van de ware bekommernissen van de boeren en arbeiders aantreffen. De enige persoon die in hun naam had kunnen spreken, Pierre Mulele, bevond zich nog altijd in Kaïro. Als nationaal volksvertegenwoordiger wou hij niet zijn verschijning maken onder de vele witteboordboeven die het parlement nu telde. Op 21 februari 1962 rechtvaardigde hij zijn afwezigheid in een telegram aan Joseph Kasongo, de kamervoorzitter.

'Meld ontvangst van uw brief (...) Betreur ten zeerste in huidige omstandigheden niet te kunnen ingaan op uw bevel terug te keren, gezien totale afwezigheid onafhankelijkheid van woord en persoonlijke veiligheid van parlementsleden, wier vrijheden en rechten gewaarborgd door wet en grondwet worden vertrapt door willekeurig optreden en machtsmisbruik door autoriteiten, zich permitteren parlementsleden en ministers aan te houden, gevangen te nemen of op te sluiten zonder voorafgaande inbeschuldigingstelling door Kamer en zonder opheffing parlementaire onschendbaarheid (...) Dergelijke arbitraire en illegale behandelingen en procédés dienen ertoe stem van volk en zijn ware vertegenwoordigers te smoren in belang van zekere vreemde mogendheden en hun Kongolese helpers. Deelnemen aan dergelijke beraadslagingen onder bovenvermelde omstandigheden zou ermee gelijkstaan mijn persoon impliciet te verbinden aan dergelijke excessen en onwettelijkheden tegengesteld aan belangen van volk en mijn parlementair mandaat te verraden(42).'

VIII Enkele oorzaken van de opstand in Kwango-Kwilu - Inhoud

Armoede en miserie

Kamitatu, die na de onafhankelijkheid president van de provincie Léopoldville was geworden, speelde graag de rol van tovenaar, die de gedachten van de boeren zou zuiveren van de ietwat gewaagde beloften die de PSA tijdens de kiescampagne in de hoofden had geprent. Om deze magische ingreep te doen lukken, leek een handige repressie hem erg aangewezen. Zodra de regering Adoula in het zadel zat, stortte hij zich met hart en ziel op dit werk. Eind 1961 had Kamitatu een erg strijdbare 'jeunesse' te zijner beschikking, waarvan het vermogen om de stem te smoren, niet alleen van de nationalistische bevolking maar zelfs van de volksvertegenwoordigers van de PSA-Gizenga, in geheel Kwango-Kwilu voelbaar was(17). Kamitatu stopte de politie en gendarmerie vol met elementen van zijn etnie die zijn persoon waren toegewijd. Op de buitengewone zitting van de provinciale vergadering die op 4 december 1961 was bijeengeroepen, legden de afgevaardigden van de strekking Gizenga een motie van wantrouwen tegen Kamitatu neer. Dat was voldoende om laatstgenoemde volgende typische gedachte te ontlokken: 'In dit land is er een fascistische tendens gegroeid om de bestaande instellingen te vernietigen en te desorganiseren (...) Ik heb mijn verantwoordelijkheden opgenomen en heb besloten een einde te stellen aan deze zitting (...)'(18).

Op 5 januari 1962 werd de provinciale afgevaardigde en gizengist Ambroise Pombo gearresteerd. Op 13 januari onderging Mare Katshunga hetzelfde lot. De aanhoudingen werden nog talrijker na 15 januari, de datum van de afzetting van Gizenga(19). Op 11 januari beweerde de Staatsveiligheid dat zij een komplot had ontdekt en de volksvertegenwoordigers van de PSA-Gizenga die in Léo verbleven, zagen zich de toegang tot Kwilu ontzegd. Deze maatregel, die was afgekondigd voor een duur van dertig dagen, was nog altijd van kracht op het einde van maart 1962. Op 5 maart 1962 besloot Kamitatu, die de maand voordien minister van Binnenlandse Zaken in de centrale regering was geworden, een verschijningsverbod op te leggen aan de krant van de PSA, Solidarité Africaine(20).

De mistevredenheid van de boeren in Kwilu kwam op dat ogenblik onder meer tot uiting in de ontwikkeling van de Mpevebeweging, die ten strijde trok tegen de fetisjeurs, tegen de traditionele autoriteit en tegen de zwarten die met de vreemdelingen collaboreerden. De Mpeve propageerde de vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid die de kracht hadden uitgemaakt van de beweging voor onafhankelijkheid. Op 7 april openden politieagenten het vuur op een menigte Mpeve-aanhangers in Iseme in de streek van Mangai. Men telde 50 doden(21). Talrijke traditionele hoofden en sectorhoofden in Kwilu protesteerden tegen de willekeur en repressie die de bevolking gedurende het gehele jaar '62 onderging. Op 30 september 1962 werden alle hoofden van het gewest Idiofa aangehouden. Zij publiceerden op 1 december 1962 een brief: 'De bevolking van de streek van Idiofa is voortdurend het slachtoffer van willekeurige maatregelen en onaanvaardbare onrechtvaardigheden. De Lemba worden allen met gevangenisstraf bedreigd of zijn het voorwerp van talrijke willekeurige aanhoudingen. Het uitgaansverbod wordt ingesteld zonder aanvaardbaar motief'(22).

Op het einde van 1962 werd de journalist Lumbwele vier maanden lang gevangen gehouden in Kikwit. In zijn plaatselijk blaadje Réveil, dat op 1.000 exemplaren werd gedrukt, had hij de onvoorzichtigheid begaan eraan te herinneren dat vice-president Maurice Ilunga vóór de onafhankelijkheid een bekend collaborateur was geweest. Deze aanklacht werd aangevuld met volgende anekdote: onder het nieuwe onafhankelijke regime legde Ilunga een dermate grote afkeer voor de boeren aan de dag dat hij, geplaatst voor de noodzaak de hand te drukken van een individu van deze categorie, aan deze laatste zijn wandelstok toestak om zijn vingers niet vuil te maken(23).

Het verzet tegen de willekeur groeide. Op 27 februari verklaarde Gaston Midu, minister van Voorlichting: 'Strenge maatregelen werden uitgevaardigd tegen alle ordeverstoorders.' Mare Katshunga, de leider van de PSA-Gizenga, kwam in de gevangenis terecht van 27 februari tot 1 april 1963(24). Op 16 maart circuleerde de volgende informatie: 'De heer Thomas Mukwidi, PSA-volksvertegenwoordiger, heeft protest aangetekend tegen het feit dat de provinciale gouverneur van Kwilu, de heer Norbert Leta, meer dan honderdvijftig traditionele hoofden van het gewest Idiofa naar Kikwit heeft ontboden en hun aanhouding heeft bevolen.' Geslagen en mishandeld bleven de hoofden twee dagen in de gevangenis(25). Talrijke onderwijzers die van subversie werden beschuldigd, verdwenen achter slot en grendel. De eerste arrestatiegolf greep plaats in januari 1963 en bracht 59 intellectuelen in de gevangenis(26). Tijdens de nacht van 26 mei 1963 slaagden verscheidene honderden gevangenen erin te ontsnappen uit de centrale gevangenis van Kisonga in Kikwit; de avondklok werd over de hele stad ingesteld(27). In juli 1963 werden verkiezingen gehouden in de hoofdplaatsen van de vijf prefecturen van Kwilu. De inwoners van Idiofa en Mangai dreven de onvoorzichtigheid zo ver dat zij, ondanks een erg handige repressie, een meerderheid van Gizenga-aanhangers verkozen; de uitslag werd prompt geannuleerd(28).

In een terugblik op deze subversieve jaren, doorspekte de toenmalige voorzitter van de provinciale vergadering, Paul Kakwala, zijn politiek rapport van 14 februari 1964 met enkele sappige uitspraken.

Kakwala had vóór de onafhankelijkheid zijn verschijning gemaakt in de rol van voorzitter van een minuscule partij die door de Belgische administratie was ineengeknutseld, de Mouvement de Progrès National Congolais. De PSA was op het kwalijke idee gekomen dit individu aan te werven als tweede vice-voorzitter van haar comité in Kikwit. De rapporten die hij over zijn eigen meetings opstelde, waren bestrooid met kleine attenties voor zijn eigen bescheiden figuur. Zo noteerde hij: 'De heer Kakwala verschijnt temidden van de toejuichingen van de menigte en met zijn gebruikelijke glimlach heft hij de hand ten teken van groet (...) In een helderziende taal, zoals gewoonlijk, neemt de vice-voorzitter het woord temidden van de toejuichingen'(29).

Ziehier wat hij in februari 1964 wist te melden in de helderziende taal die hem zo eigen is: 'De aanhangers van Gizenga verspreidden in de prefecturen van Gungu en Idiofa een geest van burgerlijke ongehoorzaamheid en openlijke rebellie. (...) Vanaf januari 1962 tot op de dag van vandaag is dit gemeenschappelijk gevaar nooit volledig verwijderd'(30).

Het volledige isolement van Kamitatu deed zich pijnlijk gevoelen op de opening van het congres van de PSA-Kamitatu op 3 juni 1963. De meerderheid van de deelnemers eiste de aanwezigheid van de leider van de PSA-Gizenga, Mare Katshunga. (...) Hij legde een verklaring af aan de pers: 'Het is sinds 1962 dat deze neokolonialisten ons provoceren. Wij zijn nu besloten alle strijdmethodes te gebruiken om eens en voor altijd gedaan te maken met deze zaken'(31).

Een Belgische missionaris legde in volgende termen getuigenis af van de repressie die in deze periode op de massa's neerkwam: 'In de streek van Laba toonde de commissaris zich veel harder dan de koloniale administratie, hij bracht de collectieve verplichte arbeid op meer dan 8 dagen per maand; (...) hij deed aan afpersing in de dorpen, vernederde de hoofden, schrok er niet voor terug hen zonder genade te slaan'(32)!

Tot in 1954 kende Kongo het district Kwango, dat deel uitmaakte van de provincie Léopoldville; zijn omtrekken werden getekend door grote waterwegen: in het noorden de Kasaïstroom, in het oosten zijn bijrivier, de Loange, en in het westen de Kwangorivier. Dit geheel werd in 1954 verdeeld in twee afzonderlijke districten: het armste deel, het zuiden en het westen, erfde de naam 'district Kwango', dat vanaf toen samengesteld was uit vijf gewesten: Feshi, Kahemba, Kasongo Lunda, Kenge en Popokabaka. Het besloeg een oppervlakte van 93.000 vierkante kilometer — meer dan driemaal de grootte van België — en telde toen 450.000 inwoners(1).

In 1960 wist de Parti Solidaire Africain zich stevig in te planten in Kahemba, waar zij de enige zetel van het provinciale parlement veroverde, en in Feshi, waar zij een van de twee zetels in de wacht sleepte. De aanwezigheid van de PSA in Kenge drukte zich uit in een zetel, die zij kon stellen tegenover de drie die werden behaald door de collaborerende Luka, die de situatie helemaal beheerste in Kasongo Lunda en Popokabaka(2).

De Mulelisten oefenden in 1964 reële invloed uit in Kahemba en Feshi,

In 1954 werden het noorden en het oosten van het vroegere district Kwango herdoopt met de naam 'Kwiludistrict'. Het groepeerde de vier economisch meest ontwikkelde gewesten: Gungu, Idiofa, Kikwit en Masi Manimba; daaraan werd het gewest van Banningville toegevoegd. In 1963 werd een zesde gewest gecreëerd met de oprichting van Kamt-cha Loange, het vroegere noordelijke deel van het gewest Idiofa. Natuurlijke palmbossen bedekken een groot deel van Kwilu, dat volledig beheerst werd door de palmolie-industrie.

Kwilu groepeerde in 1958 op een oppervlakte van 77.370 vierkante kilometer een bevolking van 1.157.512 inwoners; op het ogenblik van de volksopstand telde het er 1.448.128(3).

In 1960 gingen in het district alle zetels van het provinciale parlement naar de PSA, behalve de twee die de partij aan de Abasi moest laten in Banningville, waar de PSA een enkele zetel behaalde(4).

De mulelistische beweging heeft volledig de gewesten Idiofa en Gungu gedomineerd, evenals een groot gedeelte van Kikwit en Kamt-cha-Loange; zij kende een veel minder sterke ontwikkeling in Masi Manimba en Banningville.

Op 14 augustus 1962, bij de opsplitsing van het land, kregen Kwango en Kwilu het provinciaal statuut. Vanaf 13 mei 1963 werd de naam gewest vervangen door deze van prefectuur(5).

Enkele geografische gegevens

Kwango-Kwilu wordt van zuid naar noord doorkruist door een groot aantal rivieren, waarvan de belangrijkste, de Kwilurivier, zich door het gehele gebied beweegt in diagonale richting van zuidoost naar noordwest(6). Mulele is deze rivier afgedaald in een prauw in september 1968 toen hij zich naar Brazzaville begaf. Op dit traject ontmoet de Kwilurivier de drie soorten landschappen die kenmerkend zijn voor Kwango-Kwilu en die een invloed hebben uitgeoefend op de organisatie van het maquis van Mulele. In het zuiden vindt men een hoogvlakte, waarvan de belangrijkste bergen meer dan duizend meter hoog zijn. Men ziet er vooral de brousse, een uitgestrekte vlakte die met gras is begroeid, zonder bomen of struiken; maar men vindt er ook savannes, d.w.z. grasvlaktes waarin ook struiken en kleinere boomsoorten voorkomen. Tenslotte treft men er langs de rivieren, waar de grond moerassig is, smalle stroken oerwoud aan en op de hellingen vindt men soms bossen waarvan de hoge bomen tamelijk ver uiteen staan. In het centrum van Kwango-Kwilu bevindt zich een plateau dat wordt opengereten door brede valleien. Het terrein is er reeds gunstiger voor de partizanenoorlog. De valleien, aan weerszijden van de rivieren die vanuit het zuiden neerdalen, worden steeds breder naarmate men naar het noorden trekt. Ze worden telkens van elkaar gescheiden door een strook plateau, bedekt met brousse en savanne. In de valleien en op het grootste deel van de hellingen rijzen grote wouden op. In het noorden van Kwango-Kwilu, langs de Kasaïstroom, vindt men grote vlaktes die bijna uitsluitend met dichte oerwouden zijn bedekt. De valleien, die steeds breder zijn geworden, raken elkaar en men ziet nog slechts enkele vlekken savanne.

Het gebied van de prefecturen Idiofa, Kikwit en Kamtcha-Loange is voor de helft bedekt met grote wouden. De graad van bebossing is het hoogst in de sectoren Kapia en Kipuka (72,5 %) en in de sector Imbongo (70 %). Op 40 % van de oppervlakte van de prefectuur Masi Manimba treft men wouden aan, met een maximale dichtheid in de sector Kinzenga (70 %). De prefectuur Gungu wordt gekenmerkt door de overheersing van het hoogplateau; de wouden hebben zich maar van 16 % van het terrein kunnen meester maken. Alleen de sector Gudi kent een bebossing die hoger ligt dan 50 %.

Enkele gegevens over de bevolking

Kwilu was een van de meest dichtbevolkte streken van Kongo. De gewesten Gungu, Kikwit, Idiofa en Masi Manimba telden in 1959 een gemiddelde van 16,1 inwoners per vierkante kilometer; het gemiddelde van het gehele land bedroeg slechts 5,5(7). De bevolking van deze streek onderhield zeer vele contacten met het meest ontwikkelde centrum van Kongo, de hoofdstad Léopoldville. In 1957 was iets minder dan 13 % van de bevolking van deze stad afkomstig van Kwango-Kwilu. Op een totaal van 285.881 inwoners kwamen er 38.893 uit Kwango-Kwilu-Lac Léopold II(8). Het proces van verstedelijking was in Kwilu nog maar pas begonnen; de provinciale hoofdstad Kikwit telde 13.441 inwoners in 1957; in 1963 waren er dat 44.969(9).

Van 1 tot 6 september 1961 speelde Belgrado de rol van hoofdstad van de niet-gebondenheid; 24 landen van de Derde Wereld, waarbij Joegoslavië zich aansloot, hielden er een conferentie. Pierre Mulele, die uit Kaïro kwam, trof in Belgrado Gizenga aan en hoorde deze daar voor de vergadering verklaren: 'De regering die op 2 augustus 1961 werd beëdigd, is de wettelijke opvolgster van de eerst centrale Kongolese regering, voorgezeten door de betreurde Patrice Lumumba (1).'

Vertoornd begon Mulele de schuldige naïviteit en de politieke laksheid van zijn chef te vervloeken. Hij wist dat hij voortaan alleen zou staan. Hoe zich onttrekken aan de slagen van de demoralisering en de wanhoop? Mulele wist dat zijn positie in Kaïro als minister-president van een regering die opgehouden had te bestaan, niet zou weerstaan aan de onvermijdelijke stormloop van de pro-Amerikaan Adoula.

Mulele voelde zich ontmoedigd toen hij vaststelde met welk tempo de verrotting zich meester maakte van de nationalistische kringen. Hij was diep geschokt door de belangrijke gouddiefstal die zijn gezel Samone Fall had gepleegd. Een vliegtuig van de maatschappij Swissair, gehuurd door de regering Gizenga, had in juli 6 ton goud naar Kaïro overgevlogen, dat bestemd was voor de aankoop van wapens en materieel. Samone Fall, Kongolees van Senegalese afkomst en ambassadeur van Gizenga in Kaïro, had er zich mee belast anderhalve ton in veiligheid te brengen in een Zwitserse bank. De veiligheid van het goud en van de heer Fall werden op volmaakte wijze verzekerd, doordat beide discreet uit de circulatie verdwenen...

Op een avond bracht Pierre Mulele in Belgrado een bezoek aan mevrouw Andrée Blouin, precies op het ogenblik waarop Thomas Kanza door een ongelukkig toeval naar dezelfde bestemming was gedreven. Na enkele oefeningen in beleefde conversatie nam Mulele in een zetel plaats waarin hij werd overmeesterd door een onweerstaanbare slaap. Enkele uren later nam Thomas Kanza het gelukkige initiatief de deur uit te stappen, een gebeurtenis die als onverwacht resultaat had dat onmiddellijk een einde kwam aan de diepe slaap van onze vriend Pierre.

— Heel die tijd deed je alleen maar alsof je sliep?

- Er zijn teveel belangrijke zaken die we moeten bespreken. Mulele drukte zijn bezorgdheid uit over alle problemen die hem en

zijn weinig talrijke vrienden overstelpten. Wat zou er van hen worden in die woestijn van lafheid? Hoe kon men uit zo'n vreselijke toestanden geraken? Welke weg moest men bewandelen om Kongo te redden?

Mulele keerde naar Kaïro terug, van waaruit hij steun verleende aan de laattijdige pogingen van Gizenga om een situatie recht te trekken die deze zelf had verknoeid. Wanneer Gizenga in de gevangenis was beland, werd Mulele discreet uit Egypte gezet. Vergezeld van zijn vriend Bengila trok hij naar Beyrouth. Wat later vloog hij alleen naar Zûrich en Praag.

Mulele had geen zin meer om nog langer te improviseren. De geheime agenten, huurlingen, financiers en kerkvorsten, die verbeten campagne voerden tegen de nationalisten zonder verdediging, spreidden een perfecte beheersing van hun beroep van contrarevolutionairen tentoon. De Kongolese revolutionairen daarentegen - Mulele wist zich een van hen - geraakten niet verder dan het stamelen van wat populistische redevoeringen, die meer berustten op gevoelens dan op de wetenschap van de revolutie. Mulele besloot naar Moskou te trekken om daar de geheimen van de socialistische revolutie te leren kennen. Pas aangekomen op de drempel van het marxisme moest Mulele eerst nog meemaken dat mensen met de vlag van Lenin zwaaiden zonder de geringste intentie zich als leninistische revolutionairen te gedragen. In Praag werd aan Mulele meegedeeld dat de Sovjetunie geenszins wilde gecompromitteerd worden met de eventuele gewelddadige activiteiten die hij in de toekomst op touw zou zetten. Andere bronnen vermelden dat Mulele toch tot in Moskou was geraakt en dat hem daar de mededeling werd verstrekt dat de Sovjetunie niet kon ingaan op zijn verzoek om revolutionaire vorming. In die tijd verspreidde Moskou een gebiedend ordewoord dat de bek snoerde van alle revolutionairen van de Derde Wereld: 'Langs vreedzame weg de socialistische revolutie verwezenlijken (2).'

Mulele keerde naar Beyrouth terug. Hij zette zijn problemen aan de Chinese ambassadeur uiteen. Enkele weken later kon hij het immense Tien An Men-plein in Beijing bewonderen. Vanaf april 1962 volgden Mulele en Bengila politieke en militaire scholing en zij assimileerden de belangrijke ervaringen van de Chinese revolutie. Mulele legde zich vooral toe op de technische kennis die noodzakelijk was voor de partizanenstrijd. Hij leerde springstoffen en mijnen vervaardigen met ambachtelijke middelen. Hij leerde geweren, radio's en zenders onderhouden en herstellen en hij volgde ook cursussen in militaire topografie. Bengila legde zich vooral toe op de vraagstukken van de strategie en de tactiek van de guerillaoorlog.

Théodore Bengila kwam naar Léo terug omstreeks maart 1963, vier maanden voor Mulele. Zijn activiteiten werden met de grootste discretie omgeven. Hij nam contact op met een klein aantal nationalisten dat zich had uitgesproken voor de gewapende strijd. Hij stelde politieke documenten op en hield zich bezig met de praktische voorbereidingen om naar het maquis te trekken.

Het vooruitzicht van wetgevende verkiezingen verwekte een zekere agitatie in de schoot van de politieke partijen in Léo. Théodore Bengila deed een handige zet. Hij stelde een Boodschap van de Parti Solidaire Africain aan het Kongolese volk op, die ogenschijnlijk paste in de verkiezingscampagne. Maar in werkelijkheid vormde deze boodschap het eerste revolutionaire document dat de weg van de volksopstand aanduidde. Meer dan twintig jaar zijn sindsdien voorbijgegaan, maar men wordt nu nog sterk getroffen door de buitengewoon heldere kijk die in dit manifest tot uitdrukking komt. Bengila heeft zijn ideeën eerst geformuleerd in talrijke gesprekken met Mukwidi en Yumbu. Hij introduceerde in Kongo bepaalde revolutionaire opvattingen die er totaal onbekend waren. Bengila richtte de strijd rechtstreeks tegen de grote kapitalistische maatschappijen en hij onderstreepte daarbij dat een authentieke onafhankelijkheid een omwenteling van de economische structuren eiste. Hij deed een beroep op de volksmassa's, op iedere man en iedere vrouw, om actief deel te nemen aan de Kongolese nationale bevrijdingsstrijd. In nauwelijks versluierde termen liet Bengila de noodzaak begrijpen van de voorbereiding op de gewapende strijd. Hij verklaarde dat allen die het neokolonialisme dienden, 'De harde hand van onze strijd voor totale ontvoogding zouden voelen.'

Hoewel dit manifest in naam van de PSA is opgesteld, spreekt het duidelijk tot alle echte nationalisten in alle partijen. Hier volgen de voornaamste passages van het document dat indertijd vrij ruim werd verspreid.

'(...) Kongolees volk, (...) U kent het lot dat de beste zonen van de Kongolese natie te beurt is gevallen. U weet van welke zonden zij werden beschuldigd: verbitterde communisten, extremisten, enz. Met deze maneuvers streefden de imperialisten er alleen naar, ons land weer onder te dompelen in een koloniaal systeem dat nog veel gevaarlijker zou zijn. Om hun doel te bereiken, gebruiken zij onze eigen broeders voor wie het persoonlijk belang gaat boven het openbaar belang.

'Kongolees volk! Verenig u rond uw loyale leiders en bekamp samen met hen het gemeenschappelijke kwaad dat ons belaagt. De oplossing van het Kongolese probleem is een taak die rust op de schouders van alle Kongolese burgers die zich bewust zijn van de toekomst van het land (...)

'Kongolees volk, geen enkele buitenlandse kracht kan ons land bevrijden. De buitenlandse hulp kan niet als basis dienen voor de bevrijding van ons land; zij moet worden beschouwd als een bijkomende steun om onze positie te versterken in de strijd die wij zullen hebben opgenomen voor onze totale bevrijding (...)

'Het land is aan het sterven door de maneuvers van de kolonialisten. Met hun handige drijverijen willen de kolonialisten ons een nieuwe vorm van overheersing opleggen, een neokolonialisme, d.w.z. een overheersing uitgeoefend door tussenpersonen, namelijk door onze eigen broeders-verraders, de omgekochte elementen, de reactionairen van de bourgeoisie. Het is niet nodig u de barbaarsheid en wreedheid van deze nieuwe vorm van kolonialisme aan te tonen. Deze wordt gekenmerkt door de verdeeldheid die wordt tot stand gebracht onder de bevolking, door twisten, door bloedige strijd, door moordpartijen. Om daartoe te komen gebruiken de kolonialisten verschillende methodes, met de hulp van onze broeders die zij hebben omgekocht; zij profiteren van ons gebrek aan ervaring in de nationale vrijheidsstrijd en onze onwetendheid aangaande de principes van onze rechten. Onder deze methodes moeten wij er enkele signaleren die het meest gebruikt worden in ons land; zij kunnen samengevat worden in drie essentiële elementen: het gewapende geweld, dat moordpartijen, slachtingen, vergiftigingen en intimidaties met zich meebrengt; de corruptie met kolossale sommen geld - Amerikaanse dollars - die een geestelijke vervreemding veroorzaakte; de leugenachtige propaganda via radio, kranten, pamfletten en vetbetaalde propagandisten die worden uitgezonden, zonder daarbij de vele vormen van valsheid en bedrog te vergeten.

'Het gevolg daarvan is dat vele politieke partijen die gisteren eensgezind voorstanders waren van de totale en onmiddellijke onafhankelijkheid, vandaag verdeeld, ontbonden en vernietigd zijn en zo de vrije loop laten aan de buitenlandse invloeden van de reactie. Velen van hun leiders die u gisteren met kracht verdedigden, zijn nu reformisten geworden die zich verbergen achter wapens, achter gemakzucht en verraad.

'Velen ook hebben op schandelijke wijze verraad gepleegd tegenover de zaak van het land. Zij verbergen zich achter mooie woorden, achter vage en demagogische praat. Vaak mijden zij het volk, want zij hebben alleen vertrouwen in het geld en de steun van allerlei duistere kringen.

'Om u van dit alles te overtuigen volstaat het de huidige toestand van ons land te bekijken. Na de volksregering van Lumumba werd Kongo bestuurd door een opeenvolging van colleges van profiteurs, ondersteund door een legermacht die handig wordt gemaneuvreerd door buitenlandse experten, profiteurs die schandalige fortuinen opeenstape-len met de fondsen van een natie die miserie kent. Het land is terecht gekomen in de handen van een kaste die er alleen maar naar streeft zichzelf te verrijken op een schandalige, snelle, revolterende, genadeloze manier ten koste van de ware belangen van het volk, dat nog altijd sterft van de honger en beroofd is van zijn meest elementaire wezenlijke rechten (...)

'Grote sommen worden overgemaakt aan bepaalden van onze broeders om hun vroegere politieke partijen te saboteren door in hun schoot verwarring te stichten en deze partijen in diskrediet te brengen en ook om steun te verlenen aan de regering die aan de macht is en die in dienst staat van de Amerikaanse mogendheid.

'De Amerikaanse strategie in Kongo heeft een schrikbarende dimensie aangenomen. Zij steunt zich op onze verdeeldheid, onze twisten, onze interne tribalistische strijd, die trouwens wordt veroorzaakt en onderhouden door de specialisten - Amerikaanse sociologen en psychologen - die tegenwoordig ons land overwoekeren (...)

'Wij moeten het hoofd bieden aan deze dreigende toestand. Dat is de dwingende plicht van alle Kongolezen, mannen en vrouwen van welke sociale rang ook.

'Op het interne vlak moeten onze inspanningen er op de eerste plaats op gericht zijn alle sporen, alle resten en alle gevolgen van het begraven kolonialisme volledig en definitief weg te vegen en uit te roeien. Onze reformistische broeders, de verraders, dienen als tussenpersoon voor de kapitalistische maatschappijen en ondernemingen en zij vormen direct of indirect het steunpunt van een vreemde politiek die onverenigbaar is met de nationale belangen. Het spreekt vanzelf dat zij de harde hand zullen moeten voelen van onze strijd voor totale ontvoogding, onder de leiding van een democratische volksmacht.

'Op de tweede plaats bestaat onze taak op binnenlands vlak erin aan de onafhankelijkheid haar ware inhoud, haar ware betekenis te verlenen: de menselijke waardigheid, die lange tijd werd miskend, in ere herstellen; de economische, sociale en culturele vooruitgang van de natie ontwikkelen; het enthousiasme van het nationale gevoelen en de liefde voor het grote Kongolese vaderland cultiveren.

'Op het buitenlandse of internationale vlak moeten wij onze waardigheid als mens en burger en de reputatie van ons land die nu door de modder wordt gesleurd, herstellen en vrijwaren.

'In de ogen van de buitenwereld is ons land ten prooi gevallen aan de hegemonie van het internationale kapitalisme. Wij moeten zonder dralen een halt toeroepen aan deze agressieve beweging, die als doel heeft bewust onze internationale soevereiniteit en onze nationale onafhankelijkheid te verkrachten.

'Wij moeten ons ontdoen van de illusie dat wij ons geluk uit het buitenland kunnen verwachten. Integendeel, het geluk van een volk moet steunen op zijn eigen inspanningen. Besef goed dat niets gratis wordt gegeven. Dit betekent dat onze broeders die geschenken uit het

buitenland aanvaarden, hetzij in geld, hetzij in natura, automatisch de fundamentele rechten van een geheel volk inruilen voor de onderwerping aan vreemden. Daarom zullen wij in onze buitenlandse politiek, telkens wij onze toevlucht zullen nemen tot kapitalen of tot gelijk welke vorm van hulp uit het buitenland, eerlijk en moedig moeten zijn; wij zullen moeten eisen dat de hulp waarvan sprake is, geen enkel spoor draagt van enige politieke voorwaarde (...)

De onafhankelijkheid heeft een totaal andere betekenis dan de inschakeling van bepaalde van onze broeders in de kapitalistische maatschappijen en ondernemingen van de koloniale uitbuiting, in de hoedanigheid van zaakvoerder, afgevaardigd beheerder, voorzitter of lid van de raad van beheer, begunstigd met een aandelenpakket ter waarde van vele miljoenen.

'Het is vals te geloven dat de onafhankelijkheid er eenvoudig weg in bestaat, de plaats in te nemen van de vroegere politieke en administratieve koloniale leiders en te genieten van hun voordelen en eervolle posities, waarbij niets wordt veranderd aan de sociale situatie en economische structuur, die van het koloniale type blijven.'

'De onafhankelijkheid vormt een edel ideaal en het kan niet worden bereikt zonder moeite en zonder offers, die zelfs de dood van de mensen die ons het meest dierbaar zijn, kunnen insluiten. Wanneer men de volledige en totale onafhankelijkheid wil, sluit dit een heldhaftige en onverzoenlijke strijd van de gekoloniseerde mens in, omdat het verwerven van een onafhankelijkheid waarvan men ten volle kan genieten, een radicale verandering eist. (...) Het gaat om een stelselmatige strijd voor dekolonisatie. Die strijd is hard en van lange duur.'

'Het is een utopie, het is bedrog, te geloven dat de totale en echte dekolonisatie wordt verwezenlijkt zonder dat er brokken worden gemaakt. De geschiedenis van de mensheid bewijst dat op welsprekende wijze. Kongo zal daarop geen uitzondering zijn. Het geluk van Kongo zal nooit worden verwezenlijkt door diegenen van wie wij menen dat zij dit geluk zullen brengen buiten onze medewerking om. Onze vastberadenheid in de strijd zal ons de overwinning opleveren en deze laatste is onvermijdelijk.

De Parti Solidaire Africain opgesteld in Léopoldville, 9 juni 1963 (3)."

Op zekere dag ging Begila op bezoek bij Antoine Katassa.

- Hou je nog altijd ons restaurant open?

- Nog altijd.

- Heel goed, wij zullen het nodig hebben; maak de schuilplaats klaar, want Pierre zal binnenkort terugkeren en hij zal bij jou komen wonen.

Bengila veranderde plots van gespreksonderwerp, en op een frivole toon die Katassa van hem niet gewoon was, ging hij verder:

- Zeg Antoine, ken jij soms een vrouw voor mij met wie ik zou kunnen trouwen? Maar zij mag in geen geval uit onze streek afkomstig zijn.

Katassa bleef sprakeloos, verlamd door de bittere bedenking: is het zo dat men in China de revolutie voorbereidt?

- Ik zal je dat later uitleggen, zei Bengila al lachend.

Weldra had Théodore de vrouw gevonden die hij nodig had, een Mulu-ba uit Kasaï. Als voorbeeldige echtgenoot gaf Bengila haar een stevige som geld, waarmee zij een kleine handel kon beginnen aan de andere kant van de stroom in Brazzaville. Na een zekere tijd bracht zij niet meer alleen stukken was en andere koopwaren mee uit Brazzaville: kosten met boeken en documenten over de guerilla-oorlog kwamen klandistien Léo binnen.

3 maart 1966. Mulele komt aan met de 89 partizanen die hem zijn overgebleven in Busongo, nabij Ibusu en Muzumina.

6 maart 1966. Alarm om 2 uur. De partizanen vertrekken naar Iseme, waar zij om 3.30 uur aankomen.

8 maart 1966. Een groep partizanen onder leiding van Bengila en Nelly Labutu, vervoegen zich bij het kamp. Ze zijn met 56. Mulele kan nu op 145 strijders rekenen.

13 maart 1966, 17.30 uur. Na een verblijf van een week in het kamp te Iseme, vertrekt men naar het bivak te Ibusu. 's Nachts hoort men geweerschoten aan de kant van de missie van Ngoso.

16 maart 1966, 5 uur. Opnieuw vertrekken. Na vier uren mars slaat men het bivak op in Masa-Musanga, gelegen tussen Iseme en Bembele Intshwem.

24 maart 1966. Mulele hoort op de Belgische radio dat hij zich bevindt in de sector Kalanganda op 35 km van Idiofa.

25 maart 1966. Joseph Okwono vertrekt met 10 partizanen om een operatie uit te voeren in Idiofa.

26 maart 1966. Na 13 dagen in Masa-Musanga verplaatsen de partizanen zich in de richting van de Ngumrivier.

5 mei 1966. Mulele beslist een nieuwe actie uit te voeren in Idiofa. Het doel bestaat erin te Lungu de brug over de Pio-Pio te vernielen, alsook de machines en vrachtwagens van de Compagnie du Congo beige. Ndabala, Okwono, Mupila en Bula-Bula leiden de actie.

11 mei 1966. Mulele roept in zijn kamp alle leidende kaders samen die zich in de streek van Kalanganda-Banga-Kapia bevinden. Ook alle partizanen die zijn overgebleven in de verschillende equipes worden samen getrokken op de algemene leiding. Dit is de enige manier om het uiteenvallen van de resterende kernen te beletten. Drie dagen voordien had de commandant van de regionale leiding van Kalanganda, Musila, zich bij het kamp van Mulele vervoegd samen met de zeven partizanen die hem waren overgebleven. Mulele en Bengila voerden besprekingen met Pierre Ngwensungu, Valere Munzele, Delphin Muzungulu en Jean-Marie Laviwa.

14 mei 1966. Na bijna drie weken verblijf in het kamp van Ngum wordt het vertrek vastgesteld op 22.30 uur en na een nachtelijke mars beginnen de maquisards om 6.30 uur het bivak op te slaan in het kamp van Buluku, tussen Busongo en Muzumina en Iseme.

31 mei 1966. Men vertrekt opnieuw, om 18 uur. Twee dagen later vestigt de colonne zich te Ikoro-Ansie.

8 juni 1966. Terugkeer naar het kamp van Buluku in het woud.

14 juni 1966. Om 17 uur gaat men opnieuw op stap. Om middernacht houdt men halt in de brousse van Impasi-Impata. De volgende ochtend dringen de partizanen het woud binnen.

21 juni 1966. Een groep van 50 partizanen vertrekt voor een mars van 60 km tot aan Malele. Daar hadden dorpelingen de goederen van partizanen in beslag genomen en de partizaan Kambulu aangehouden. Joseph Okwono, Valere Malutshi en Isidore Musuni leidden de operatie. Dezelfde dag keert commandant Mwanandeke Bungema terug op de algemene leiding na een missie bij de Bankutu. Vertrek doorheen de brousse van Impasi-Makanga naar het woud van Mankoso. Twee dorpelingen die deel hadden uitgemaakt van een equipe, nemen contact op met Mulele en zeggen hem dat deze plaats niet veilig is. Zij leiden de groep tot aan de bron van de Nkwomrivier.

22 juni 1966. De manschappen van de equipe van Mpangu vervoegen zich bij de algemene leiding. Mulele bevindt zich nu sinds vier maanden in de streek en talrijke groepen partizanen van equipes en regionale leidingen hebben zich bij hem aangesloten. De algemene leiding telt opnieuw 700 personen. De verschillende bureaus zijn weer beginnen functioneren met een vernieuwd en minder talrijk personeelsbestand.

14 juli 1966. Na drie weken verplaatsen de maquisards zich naar het woud van Eyom, tussen de Ankos en de Osimine, twee rivieren.

31 juli 1966. De fotograaf Antoine Kayoko is vanuit Kinshasa in het kamp aangekomen. Hij neemt foto's van de partizanen. Eén hiervan -Mulele in zijn kakiuniform— is sindsdien beroemd geworden. Mulele wil dat men in het buitenland weet dat de Kongolese revolutie niet dood is.

5 augustus. De kameraden Kalvanda en Makumu komen aan uit Idiofa.

13 augustus. Eenheden van het ANC hebben post gevat in Bembele, Impasi, Nkwomo-Esala, Ladzum en Nko. Het kamp is omsingeld. De partizanen verdwijnen eerst in het woud van Nko en vervolgens in dat van Intsumu. Dieudonné Ndabala en 12 partizanen vertrekken om een hinderlaag te spannen.

16 augustus. Een vrouwelijke partizane brengt een baby ter wereld, een jongen.

20 augustus. Na een nachtelijke tocht houdt men halt in Mpangukang.

21 augustus. Militairen, komende van Mpangu-Intsumu openen het vuur op de partizanen die riposteren en zich daarna verspreiden in de richting van Musenge Munene. 's Anderendaags keren de partizanen terug naar Busongo. De volgende dag zetten zij hun tocht voort in de richting van Bembele.

26 augustus. Vertrek naar Impasi-Ndombe. De militairen jagen de colonne van Mulele op.

27 augustus. Om 5 uur bereikt deze laatste Intsumu-Masele, waar Munzele, Okwono en Musila terugkeren van hun missie.

Tussen 31 augustus en 4 september moeten de partizanen zich elke dag verplaatsen, eerst in de richting van Luele-Mbele, later naar het woud van Punkulu Lakase en tenslotte naar het noorden, naar het woud van Luele Ekubi, waar zij een dag lang verblijven in het bivak van de dorpelingen die nog altijd in het maquis zijn.

9 september. Mulele en Ntsolo, vergezeld van 20 partizanen, verlaten het kamp om de militairen aan te vallen in Mukoko. Om 8 uur 's morgens komen zij bij dit dorp aan. De soldaten die van hun komst waren verwittigd, hebben de hele nacht lang geschoten. Na zelf een paar kogels te hebben afgevuurd, moesten de partizanen onverrichter-zake terugkeren.

16 september. Mulele vestigt zich in de omgeving van Eyene, Kasan-gunda en Mukoko.

22 september. Vertrek naar het woud gelegen tussen Eyene, Mabenga en Kitshua. De partizanen zullen daar anderhalve maand blijven.

27 september. Twee groepen partizanen onder leiding van Laviwa en Mwanandeke keren terug op de leiding nadat zij enkele operaties hadden uitgevoerd.

28 september. De groep van Laviwa vertrekt opnieuw voor een missie; Musila en Intshwi voeren 13 partizanen aan die naar Kalanganda gaan.

12 oktober. De zone-kommandant Evariste Menaba, vergezeld van Théotime Isungu, komt op de algemene leiding aan. Menaba en Mulele hadden van elkaar afscheid genomen in Malele op 23 oktober 1965, precies een jaar geleden.

26 oktober. De militairen dringen de dorpen Mayungu en Mikienge binnen en de inwoners vluchten in het woud. Mulele beslist dat een equipe de soldaten zal gaan verrassen tijdens hun slaap in hun kwartier van Eyene-Nseke. Enkele soldaten en een politieman worden gedood.

5 november 1966. Vertrek naar het woud van Tsongo-Nseke, naar het kamp Kulupa, niet ver van het dorp Mayili. Mulele zal hier een jaar lang blijven zonder echt verontrust te worden.

De volgende notities werden op 2 februari 1968 door Pierre Mulele neergeschreven in voorbereiding van een van zijn politieke lessen.

De voorbije vier jaar was het onmogelijk te spreken over de revolutie. Indien je over de revolutie sprak, werd je gedood, of men plunderde je huis en brandde het plat. Maar nu is de naam van de revolutie erg populair geworden en hij is een eretitel.

Waarom moet de revolutie in ons land worden doorgevoerd?
Opdat Kongo zou worden bevrijd van de slavernij.
Opdat Kongo vrij zou worden zoals in de tijd van onze voorouders.
Wie zal de revolutie uitvoeren en waar zal zij plaatsgrijpen?

Tijdens de voorbije vier jaar zegde iedereen dat de revolutie moest worden gemaakt in de stad en niet in de brousse. Nu hebben de mensen begrepen dat de revolutie niet alleen de zaak is van de steden. De revolutie moet worden gemaakt in de stad, in het dorp, in de brousse, in het woud, zij moet worden gemaakt aan de top en aan de basis.

Wanneer zal de grote Kongo vrij zijn? En wanneer zal het leven van Kongo in handen zijn van de zonen van Kongo?

In zekere zin zou men kunnen zeggen dat de macht zich nu bevindt in handen van de zonen van Kongo en dat de geweren vastgehouden worden door de handen van de kinderen van Kongo. Maar is het leven van Kongo nu in handen van de zonen van Kongo? Neen!

Waarop wacht jij om het leven van onze Kongo in handen te nemen? De geweren zijn in handen van onze soldaten. Maar op het ogenblik dat de Belgen de macht bezaten, bevond het geweer zich ook in de handen van zonen van Kongo. Indien wij hadden gewacht tot zij zouden vechten voor de onafhankelijkheid, zou het mogelijk zijn geweest de macht in onze handen te hebben? Neen! Het is niet het geweer dat beslist over de dingen, maar de mens.

Opdat de Kongo zou terugkeren op de juiste en authentieke weg is het nodig dat het gehele leven van Kongo wordt bestuurd door zijn zonen. Om daartoe te komen, moeten alle werkers weten wie hun vijand is; zo zal hun strijd kunnen vooruit gaan. Indien de weg is geblokkeerd, moeten wij ons verenigen om deze open te maken door correct ons werk te doen. Is de weg geblokkeerd? Ja!

Bekijken wij de eerste lijn, de werkende massa's. De boeren bewerken hun akkers om koffie, rijst, katoen, ananassen voort te brengen. Tegenover hen staan de maatschappijen zoals de Huileries du Congo Beige, Madail, de Compagnie du Congo Beige, Cooremans, de Cotonco en alle andere van dit soort. De maatschappijen zijn de tegenstanders van degenen die de velden bewerken, de boeren.

Wanneer denkt u dat die mensen de werkende massa's zullen helpen om zich te ontvoogden? De palmbomen in het woud worden helemaal alleen groot. Maar aangezien deze maatschappijen hun tegenstanders zijn, kunnen de werkende massa's niet normaal groot worden. De werkende massa's zien af wanneer zij hun velden bewerken. Maar op het ogenblik dat zij hun produkten verkopen, zijn zij het niet die de prijzen bepalen.

Wie kan u de juiste weg tonen die moet worden gevolgd? De kracht, de intelligentie en de moed zijn te vinden in de revolutie. Bekijken wij de tweede lijn, de handelaars.

De grote handelsmaatschappijen zijn onze concurrenten. Die mensen zullen u niet helpen opdat u groot zou zijn zoals zij. Hebben die mensen er belang bij u te helpen opdat u groot zou zijn en opdat hun eigen maatschappij bankroet zou gaan? Neen, zij kunnen ons niet helpen.

Wat moeten wij, Kongolese handelaars doen om de handel in onze eigen handen te nemen? Het is de revolutie die zal tonen hoe u ook groot kan worden.

In zijn bivak ontvangt Mulele soms het bezoek van een Portugese ondernemer die een oliefabriek bezit. Tijdens de revolutie waren bepaalde onderdelen van zijn machines in beslag genomen door de partizanen. Naderhand werden die hem teruggebracht. De man kreeg achting voor Pierre Mulele. Hij bracht schriften, potloden, doosjes sardienen naar Pierre en zijn vrouw en in zijn camion vervoerde hij militanten die zich naar het bivak van Mulele begaven.

Begin maart kwamen inwoners van Kimbanda en Kimpundu Mulele ervan verwittigen dat de pater van de missie van Aten zijn aanwezigheid verraden had aan de militairen.

10 maart 1968. Militairen komen in Lukamba aan om de chef van de sector, Valere Mukubu, en de hoofden van de dorpen en groeperingen te ondervragen. Neen, niemand heeft ooit iets vernomen van de aanwezigheid van Mulele hier in de buurt, 's Nachts haast iedereen zich naar Mulele om hem de gebeurtenissen te vertellen. Mulele en Abo verplaatsen zich onmiddellijk naar Kimpundu.

De dorpelingen komen vaak naar Mulele met een steeds weerkerende vraag: 'Hoe kunnen wij de strijd voeren? De MPR is sterk en wij hebben niets.'

Na de oprichting van de Mouvement Populaire de la Révolution op 20 mei 1967, werd de sector Lukamba bezocht door de wolven van het mobutisme, gehuld in schapevacht: de mobutisten die de kaarten van de MPR kwamen verkopen, zetten in alle sereniteit uiteen dat die letters de afkorting waren van Mulele Pierre Révolution.

De dorpelingen kwamen bij Mulele en zeiden hem het volgende: 'De andere spreekt over Lumumba. Zijn jullie tesamen? Hij zegt dat de hand die de fakkel van de MPR vasthoudt de hand is van Mulele en dat hij al diegenen zal verbranden die niet aansluiten.'

'Natuurlijk spreekt de andere van revolutie,' zo antwoordde Mulele, 'maar er zijn twee soorten revoluties: die van de bourgeois en die van de armen. Jullie betalen de kaarten van Mobutu en zo helpen jullie de bourgeois die hun revolutie doorvoeren tegen de armen. Jullie moeten niet langer betalen! Laten we beginnen met bijdragen te innen opdat wij opnieuw een macht zouden kunnen opbouwen.'

De bijdragen stroomden binnen uit de dorpen van Lukamba, Imbon-go, Gungu, Mungindu en zelfs vanuit Kikwit. Men kocht daarmee zwart poeder en poepoe's, die men in clandestiene opslagplaatsen bewaarde.

Op 5 mei 1968 bevond Pierre Mulele zich in het dorp Kimpundu, temidden van een vijftigtal boeren die luisterden naar een politieke les. Plots zag Mulele een gezel uit het maquis voor zich opduiken, Dieu-donné Ndabala, die was aangehouden in het woud van de Bangoli op 11 november 1967. Ndabala, die uit de gevangenis had weten te ontsnappen, was daarna aangekomen in Brazzaville. Op 26 april hadden Nima en Mibamba hem in naam van de Kongolese Communistische Partij de opdracht gegeven Mulele te contacteren in Kwilu. Een lid van deze partij, Musimbiriki, werd meegestuurd. Om toch niet met lege handen aan te komen, had Ndabala met het weinige geld dat hij bezat, een kleine kookpot en een zaklamp gekocht...

Mulele begroette beide kameraden met volgende woorden: 'Hier volgen wij de politiek van de volksmassa's. Wij zullen de brieven die ons door de lumumbisten uit Brazzaville zijn toegestuurd, voorlezen aan de massa's die hier aanwezig zijn.'

De brief van Nima en Mibamba kan als volgt worden samengevat: 'Kameraad Ndabala heeft ons op de hoogte gebracht van de moeilijkheden die het front kent, van de miserie, maar ook van de moedige houding van de massa's en de strijders. Wij kunnen u niets opsturen vooraleer wij de precieze plaats kennen waar u zich bevindt. Na de terugkeer van deze missie zullen wij een zending voor u klaarmaken. Maar u moet goed begrijpen dat er grote onenigheid heerst onder ons in Brazzaville. Wij vragen uw tussenkomst om de eenheid te herstellen.'

Op 11 mei maakte Mulele drie brieven over aan de delegatie: een voor Brazzaville, een voor het maquis van Kabila en een voor Gizenga. Hij verklaarde aan Ndabala en Musimbiriki het volgende.

Mulele overhandigde Ndabala en Musimbiriki een brief voor de Chinese en een voor de Cubaanse kameraden. Hij vroeg materieel en ook geld om een buitenboordmotor en een camion te kopen, waarmee men een regelmatige verbinding zou kunnen tot stand brengen met Kinshasa en Brazzaville.

Mulele gaf nog enkele raadgevingen aan de delegatie vlak voor haar vertrek. Hij zei het volgende: 'De kaders moeten een voor een naar hier worden gestuurd. Ofwel stuurt u hen in kleine groepen van twee of drie personen naar Kinshasa, waar wij mensen hebben die hen wel hierheen zullen brengen.' Hij voegde daaraan toe: 'Indien u de Kasaï opvaart, zullen wij u opwachten in Bongemba.' Hij sprak ook zijn ongerustheid uit over de missie van Mukwidi en Balongi die met een groep partizanen de provincie Lac Léopold II doortrokken om er zich bij Mulele te vervoegen in Kwilu. Hij zei aan de delegatie: 'Stuur

enkele kameraden met een buitenboordmotor om het detachement op te vangen.' Mulele vreesde dat zij er nooit zouden in slagen hem over het land te bereiken.

Terug in Brazzaville maakten Ndabala en Musimbiriki op 29 mei 1968 de brieven over aan Mibamba en Nima. Deze laatsten beslisten de inhoud van de berichten van Mulele niet bekend te maken en geen kaders te sturen vooraleer de Chinezen en Cubanen hen het gevraagde materieel hadden geleverd.

Mulele zette de politieke opvoeding van de massa's voort. Enerzijds beklemtoonde hij de noodzaak van de nationale eenheid tegen het imperialisme, maar anderzijds onderstreepte hij ook de onverzoenlijke klassetegenstelling tussen de nationalistische massa's en de lakeien van het imperialisme. Dit komt duidelijk tot uiting in de volgende notities die Mulele voor een van zijn lessen opstelde.

20 juni 1968. Er zijn mensen uit Kikwit gekomen om met Mulele te discussiëren, 's Avonds begeeft Mulele zich naar het dorp Kimpundu voor een onderhoud met de dorpsverantwoordelijken; op hetzelfde ogenblik bevinden de militairen zich aan de andere kant van dit dorp.

21 juni. Mulele slaat zijn bivak op in de nabijheid van Lukamba waar hij een maand lang blijft.

24 juli. Mulele en Abo keren terug naar de buurt van Kimpundu.

23 augustus. Een commandant die nog altijd in het woud was gebleven, stuurt een gezant naar Pierre om de toelating te vragen terug te keren naar zijn dorp.

24 augustus. Nog altijd geen nieuws uit Brazzaville. De massa's wachten met ongeduld tot de strijd weer zal worden opgenomen. Mulele beslist zelf naar Brazzaville te gaan om de kaders die daar verblijven mee te nemen naar het binnenland. Pierre Mulele, Lépnie Abo, Joseph Makindua en Boni, een Mudingapartizaan, begeven zich op weg naar Kiyaka, aan de Kwilurivier.

Op 13 januari 1964 verscheen Félix Mukulubundu in Brazzaville, waar twee verantwoordelijken van het blad Dipanda, Ernest Ndala en Jean Baptiste Lunda, hem logement en materiële hulp aanboden.

Sinds november 1963 spanden Mitudidi en Mukwidi zich in om steun te organiseren voor het maquis van Mulele en daartoe trokken zij naar Guinea, Algerije en China. Zij zouden Brazzaville slechts terugzien begin maart 1964.

Op dat ogenblik was de CNL in feite al gesplitst door Gbenye die, omgeven door zijn hofhouding, in het 'quartier chic' verbleef, terwijl Yumbu en Bocheley zich hadden teruggetrokken in het quartier Bacongo. In de schoot van de CNL-Bocheley zelf bestond er helemaal geen eenheid van visie over de weg die moest worden gevolgd. Yumbu predikte tevergeefs de politisering van de boerenmassa's en de langdurige guerrilla-oorlog. Bocheley, Pakassa en Longi timmerden al aan hun grootse droom van een voorlopige regering in ballingschap. In hun verbeelding zagen zij zich al omstuwd door massa's zwaar materieel dat hen zou toelaten stormenderhand de hoofdstad in te nemen. De idee van een totale omwenteling van de economische en politieke structuren, vertrekkende van een mobilisatie van de basis, leek hen vreemd en onnodig.

Mukulubundu zette zijn overwegingen uiteen aan Yumbu en Balongi: 'De afzondering en omsingeling van Kwilu moeten worden doorbroken. Wij hebben niet de mogelijkheid gehad kaders te vormen in Kwilu om die naar alle streken uit te sturen. Wij moeten deze vorming nu in Brazzaville verwezenlijken. Wij zullen dan nieuwe fronten openen en de vijand in Léo zelf verlammen.'

Op 6 februari 1964 vertrok Mukulubundu met 24 vrijwilligers naar Mbanza-Mbembe, op 85 km van Brazzaville, waar de vader van Jean Baptiste Lunda enkele plantages bezat. Félix Mukulubundu leerde er zijn manschappen hoe men Molotowcocktails en zwart poeder moest vervaardigen en gebruiken en een kader van de MPLA uit Angola zette uiteen hoe men doeltreffend TNT kon bezigen. De dorpelingen zagen met verbijstering dat deze toekomstige maquisards hen ter hulp kwamen bij het weinig glorierijke werk op de akkers. De militaire training verbinden met het werk onder de boerenmassa's was een Chinese herinnering van Mukulubundu. De stage duurde tot eind maart 1964.

Op dat moment werd in Brazza in de schoot van de CNL een beperkt militair comité gevormd dat met de nodige discretie beslissingen voor de gewapende acties kon nemen. Maakten hier deel van uit: Léonard Mitudidi, Thomas Mukwidi, Félix Mukulubundu en Sébastien Balongi. Met het geld dat de eerste twee hadden meegebracht, kocht men twee buitenboordmotoren en zeven kisten TNT.

Het beperkt militair comité stuurde zeven missies uit, belast met de organisatie van de revolutionaire beweging in welbepaalde streken.

De eerste missie vertrok naar de Lac Léopold Il-provincie, naar de streek van Banningville en Bendela. De zoon van een dominee van de protestantse missie van Bendela was actief in de mulelistische beweging. De groep werd geleid door de politieke commissaris Salomon Mushi-kangondo, uit Moskou teruggekeerd, en door de militaire commissaris Constantin Malongi, een ex-majoor van het ANC, en hij werd door de vijand aangehouden vooraleer hij ter bestemming kwam. Constantin Malongi en Laurent Kinzi, een ex-adjudant van het ANC, werden terechtgesteld in de gevangenis van Luzumu in juli 1964.

De tweede missie die vertrokken was naar Luluabourg onder leiding van de politieke commissaris Pascal Badibanga, eertijds leider van de Jeunesse Kalonji, viel in handen van de militairen.

De derde groep, met bestemming Coquilhatville in de Equateurpro-vincie, werd geleid door Augustin Yambe, die uit de Jeunesse MNC-L van Coquilhatville kwam en door André Wawa, een ex-ANC-er. Zij werd eveneens onderschept.

De twee volgende missies vertrokken in eenzelfde motorboot, de een naar Stanleyville, de andere naar Bukavu. De twee politieke commissarissen waren Martin Mamweta, een oud-student aan de school voor agronomie van Bengamisa, en Clement Kikuyu, terug van een syndicale vorming in de Sovjet-Unie. De eerste had brieven van de CNL bij zich, bestemd voor de nationalistische hogere officieren van Stan. Toen de missie was aangekomen in de streek van Yahuma, stelden de paters-missionarissen op zekere ochtend vast dat een van hun meisjes vreemd genoeg was verdwenen. De volgende dagen deed hetzelfde bizarre verschijnsel zich voor. De paters die blijk gaven van een te duchten waakzaamheid voor dat soort dingen, sloegen alarm: 'Er bevinden zich mannen in het woud!' Daarmee was het zielige einde van deze revolutionaire zending bezegeld.

De zesde missie had de ambitie Pierre Mulele te bereiken. Sébastien Balongi, en Félix Mukulubundu, moesten als politieke en militaire commissaris het bevel voeren over twintig partizanen. Maar aangezien de eerste missie was aangehouden door de militairen in de buurt van Bendela, beeldde men zich onmiddellijk in dat het leger de weg had afgegrendeld en men vertrok niet eens.

De zevende missie, die naar Léo was gestuurd, bereikte als enige haar bestemming. Zij bestond uit twee groepen van drie strijders. De belangrijkste verantwoordelijke was Joseph Makanga, een ex-politieagent. Paulin Musimbiriki maakte eveneens van deze groep deel uit. Op 10 mei 1964 verwezenlijkten zij in de hoofdstad een eerste sabota-gedaad met een plastiekbom. Op 23 mei werd het uitgaansverbod ingesteld van zes uur 's avonds tot zes uur 's morgens. Maar voor de 'clandestienen' was het een ware morele kwelling hun voorbije en toekomstige wapenfeiten niet te kunnen vertellen; de kwelling werd snel ondraaglijk. Twee oude sympathisanten van de PSA wie men geen enkel detail van deze opwindende avonturen had gespaard, gingen op hun beurt een hoge borst opzetten in verscheidene cafés waar het bier hen inspireerde tot schrikbarende bedreigingen aan het adres van een of andere drinkebroer van de Abako: 'Onze leiders bevinden zich al in de stad; deze keer zullen wij uw vel hebben.' Aangehouden, flapten de twee ouden er alles uit wat zij wisten en het bleek dat zij alles wisten. Op zijn beurt opgepakt, slaagde Joseph Makanga er in een politieagent te ontwapenen, maar het pistool dat hij had buitgemaakt, was leeg. Makanga werd ter plaatse neergeschoten.

Op het ogenblik dat de zeven missies werden voorbereid, vertrokken verscheidene tientallen lumumbisten naar Gamboma. Gabriel Obongi van de Mouvement National de la Révolution, de partij die in Brazza aan de macht was, had deze plaats voorgesteld, waar de mannen de grond konden bewerken om te overleven. Lumbuele Boybuta leidde deze groep, maar hijzelf keerde snel naar Brazza terug. Midden april kwam Mukulubundu in Gamboma aan en hij besloot op 35 km van het dorp een kamp voor politieke en militaire vorming op te richten, genoemd 'Kamp van de Drie Roemvolle Dagen'. Enkele weken later kreeg hij het gezelschap van Sébastien Balongi, die politiek commissaris werd.

Twee kaders van de MPLA, onder wie kameraad Zola, onderwezen de tactiek van de guerrilla-oorlog en de techniek van de sabotage; kameraad Fode van de Union des Populations du Cameroun, verzekerde de politieke vorming. Alle andere instructeurs waren afkomstig van Kongo-Léopoldville. Mukulubundu schreef de politieke lessen neer die hij uit het hoofd had geleerd in het maquis van Mulele. In Gamboma beschikten de militanten over de Geschriften van Mao Zedong en zij bestudeerden ondermeer de langdurige oorlog.

Léonard Mitudidi en Thomas Mukwidi brachten 12 jacht- en 7 Thompsongeweren naar het kamp. Zij belegden vormingsbijeenkomsten met de strijders over het patriottisme en de heldhaftigheid in het gevecht; zij gaven ook uiteenzettingen over het programma van de CNL.

Op zekere dag organiseerde men een discussie over de militaire discipline. Raphaël Mudiasupu herinnerde zich de waarheden die het ANC hem had ingeprent en vol overtuiging zette hij zijn opvattingen uiteen: 'Van de militair wordt een absolute gehoorzaamheid geëist. Hij is zoals de hond die van de meester het bevel krijgt een of ander voorwerp te pakken. Hij voert het bevel uit zonder een seconde te verliezen.' Mitudidi liet hem uitspreken en zette daarna zijn standpunt uiteen: 'Wij zijn mensen en wij hebben altijd de plicht het voor en het tegen van al onze daden te overwegen. Wij zijn geen dieren. Iedere krijger in de revolutie moet zich altijd de vraag stellen: 'In wiens voordeel is deze daad? In het voordeel van de massa van het volk of van een individu?' Wij moeten de mentaliteit van Mobutu niet binnenbrengen in onze revolutie. Iedere strijder moet zich verantwoordelijk gedragen en het volk dienen.'

K

Kabalo, 348

Kabamba, Edmond, 43, 238

Kabamba, Théodore, 360, 367, 370

Kabangi, Aloïs, 108

Kabasu-Babo, E.M., 179

Kabila, Laurent, 327,337, 345, 356,357

Kabinda, 100

Kafungu, Louis, 159, 166, 197. 204, 216,

217, 219, 223, 225-230, 231-233, 235,

237, 280, 294, 312, 314, 315

Kahanga, 328

Kahemba, 141, 207, 321

Kahemba-Kilembe, 296

Kakobola, 172, 225, 238, 287

Kakulu, Donatien, 54

Kakwala, Paul, 110, 127, 137

Kalamba, Augustin, 349

Kalamu, 78

Kalanganda, 166, 167,171, 202, 210, 214, 237, 238, 244, 247, 281, 312, 324, 325, 326. 328

Kalo, 321

Kalombo, Jacques, 179

Kalonji, Albert, 53, 84, 85, 105, 153

Kalvanda, 325

Kama, Sylvain, 53, 54, 55, 56. 73, 125

Kamba, 56, 230

Kamina, 82

Kamitatu, Cléophas, 56, 59, 61, 63, 66, 72, 73, 87, 88, 99, 105, 108, 111, 114,

126, 127, 135, 136, 138, 159, 160, 165, 168, 173, 198, 206, 327

Kamtcha, Loange, 142. 220, 331

Kambuhi, 325

Kandaka, Pierre Damien, 214, 218, 219, 224-226, 229, 230, 238, 239, 280, 294,

298

Kandale, 26, 171, 230, 237, 242

Kandale-Katemba, 237, 238

Kandolo, Mathias, 176, 232, 236

Kandolo, Pierre, 5

Kanga, 171, 172, 211, 237

Kanga, E., 220

Kanza, Thomas, 87, 145, 347, 358, 359

Kapenda, Joseph, 36

Kapia, 142, 171, 172, 281, 324

Kasangunda, 326

Kasanza, 265

Kasavubu, L., 7, 57, 63, 78, 79, 81, 84, 86, 88, 89, 90, 100-102, 105, 106, 108,

112, 126, 133, 151, 152, 161, 173, 175-177, 198, 373

Kasai, 27, 41, 85, 100, 104, 106, 108, 141, 142, 151-154, 160, 173, 174, 206, 221, 223, 338

Kasende, 66

Kasenga, Barthélémy, 230, 244

Kashama, Léon, 48

Kashamura, Anicet, 62, 98, 109

Kashiama, Jeanette, 173, 235

Kasongo, Martin, 372

Kasongo. Niembo, 123

Kasongo, Joseph, 126, 131

Kasongo, Lunda, 33, 70, 141

Katako-Kombe, 76

Katanga, 21, 36, 62, 83-85, 94, 95, 107, 111, 112, 116, 117, 123, 158, 173, 207, 346

Katanga-Nord, 85, 116, 127

Katassa, Antoine, 48, 49, 64, 150, 151, 153, 367, 368

Katshunga, Mare, 69, 70, 136, 138, 159, 168

Kawanda, Macaire, 163

Kayembe, Pierre, 154, 268

Kayoko, Antoine, 325

Kemishanga, Mathias, 99, 100, 365-367

Kendite, Honoré, 160

Kenge, 71, 111, 141, 321

Kenya, 82

Kenyata, Jomo, 354

Khaly, Basile, 51

Khumu, Camille, 179, 348, 350, 355

Kiamfu, 33, 35, 70, 71, 106

Kianda, 234

Kiase-Col, 67

Kiboka, Fernand, 287

Kibwe, Jean-Baptiste, 123

Kibwe Malenge, 101, 361

Kidicho, Jules-Léon, 123, 126

Kifuza, 229, 230, 253, 293, 307

Kifwanzonde, 227

Kihuyu, Clement, 111, 343

Kihuyu, Etienne, 107

Kikombo, 221

Kikongo, 28, 38, 262

Kikwit (Sacré-coeur), 158, 216

Kikwit, 20, 24, 35, 38, 56-59, 66, 68-70, 101, 111, 122, 127, 134, 137, 138, 141-143, 153, 158-162, 166, 171, 197, 202, 211, 213, 214, 216, 218-220, 221, 225, 227, 250, 262, 268, 309, 318, 321, 323, 330, 336, 339, 363

Kilamba, 26, 171

Kilembe-Ngudi, 166, 171-173, 204, 205,

228, 229, 237, 265, 312, 314, 315

Kilo-Moto, 27

Kilunda, 222

Kimbadi, Bernadette, 232

Kimbanda, 162, 215, 333, 335

Kimbilangundu, 89

Kimbimbi, 331

Kimbunze, 228, 230

Kimpata Eku, 170, 190, 208, 214, 216,

218, 221, 313

Kimpini (Impini), 224

Kimpiobi, Ivan, 110, 227

Kimpundu, 335, 336, 339

Kimvay, Félicien, 56, 99, 105, 108, 127

Kimwanga, Honoré, 59

Kindembe, 221, 297

Kingwaya, 245

Kinhie. 59. 60

Kinhondo, 211, 224, 238, 312

Kiniari, 269

Kinshasa, 325, 330, 338, 364, 365-369, 371, 372

Kinthwala, 329

Kintona, 82, 204, 213

Kinzambi, 41, 42, 56, 64, 68, 143

Kinzu, Laurent, 343

Kipdo, 312

Kipende, 173

Kipuku, 165, 171, 237

Kisala, 211

Kisiba, 88

Kisolokele, 88

Kisunzu, 297

Kitambe, 312

Kitembo, Pierre, 238

Kitobdo, 287

Kitomdele, 329

Kitshua, 326

Kivu, P., 173

Kiwewa, Antoine, 347

Kiyaka, 28, 38, 159, 197, 339, 363

Kobo, 171, 228

Kokoio, 330, 370, 372

Kompami, Ferdinand, 162

Kondo, 171, 230

Kongolo, 348

Kukmfu, 245

Kulupa, 326

Kuma, Kuma, 360

Kutu, 361

Kumwambika, Emmanuel, 268

Kwango, 171, 207

Kwilu, 21-23, 28-30, 32, 33, 35, 38, 39, 60, 66, 95, 99, 106, 117, 119, 122, 127, 135-137, 141-143, 151-153, 157, 160, 161, 165, 168, 169, 171-174, 178, 179, 198, 206-208, 210, 218, 220, 221, 223, 249, 258, 263, 269, 274, 275, 289, 299, 304, 312, 318, 322-324, 327, 336, 338, 342, 328, 356, 360, 362, 364, 365, 369

Kwilu-Kwango, 14, 21, 22, 32, 33, 35, 41, 47, 49, 56, 58, 61, 62, 63, 70, 71, 99, 106, 133, 134, 139, 141-143, 206, 255, 256, 292. 341

Kwilwezi, 268

L

Laba, 138, 265, 310

Labutu, Neily, 233, 324

Ladzum, 325

Lakandal, 235

Lakas, 221

Lalumbongo, Eugènie, 331

Lambert, groupe, 27

Lamouline, Robert, 94

Lamputu, 297

Landon, 235

Lankwan, Adolphe, 229, 234, 252, 253

Lassiry, Gabriël, 126

Lavigerie (Monseigneur), 14

Laviwa, Jean-Marie, 286, 325, 326

Legrand, père, 21

Lemba, 137

Lengema, Marcel, 126

Leta, Norbert, 122, 134, 135, 137, 161,

170, 172, 208

Lever, 13, 22, 24, 28, 38

Leverhulm, Lord, 13

Leverville, 20, 24, 25, 28, 33, 38, 42, 44,

45, 56, 57, 64, 73, 143, 155

Lewin, 20 Libye, 102

Lihau, 105, 111, 125

Liango, Maximilien, 53

Lisala, 45

Liégeois, Albert, 94

Loanga,141, 238, 239

Lodi, 99

Lokwa-Mbila, 242

Londres, 234, 347

Longi, Emmanuel, 151, 153, 176, 342, 347

Lopes Antoine 71, 72, 77 Loso, 171

Lovanium, 55, 97, 111,113,115, 152,178

Lozi-Makumbi, 243

Luakabwanga, Franc,ois, 330

Luam, Ignace, 41

Lubaya, André, 176, 347

Lubonsi-Lamba, 155, 218, 222, 330

Lubuma, Valentin, 117 Lubwe, 29, 215

Luele Ekub, 172, 326 Luele-Mbele, 326

Luende Nzangala, 227, 228, 230

Luka, L'Union Kwangolaise pour l'Indépendanee et la liberté, 62, 70, 206

La Libre Belgique, 127

Lukala, 47

Lukamba, 41, 159, 160, 172, 211, 215, 237, 259, 308, 313, 321, 336, 339

Lukoky, Ignace, 160, 162, 170

Lukunku, Benoït-Lucouyard, 177, 178

Luluabourg, 46, 83, 85, 99, 100, 104,116, 343

Lumanga, 123

Lumbuele Boy-Buta, 344, 368

Lunda, Jean-Baptista, 342

Lundula, 85, 109, 110, 116

Lungu, 165, 213 310, 324

Luonzi, 67 Lusambo, 100

Luthshima -Madail. 211

Lutula, Joseph, 57, 107, 126

Luwala, 224

Luzumu, 343

Lénine, 52, 146, 286, 299

Léo-Lemba, 295

Léo-voir Leopoldville, 46, 48, 51, 55, 65, 98, 127, 147, 151, 174, 177, 250, 294, 324, 347, 353, 361

Léon, XLLI, 14

Léopold II, 5, 9, 10, 12, 13, 16, 17, 20, 31, 32, 143, 175

Leopoldville, 18, 38, 45, 47, 52, 54, 57, 62, 66-69, 78, 80, 83, 90, 92, 95, 99, 103, 106, 109-112, 114-117, 120, 121, 123, 125, 129, 136, 141-143, 150, 157, 160, 168, 172, 182, 183, 200, 245, 341, 344, 358

M

MPR (Mouvement populaire de la révolution), 336, 339

Mabanda. Ivon 151

Mabenga, 326

Mabiala, 365, 366, 368, 369

Mabika Kalanda, 151, 153, 157

Maboti, 176

MNC-Kalonji, 72, 88

MNC-Lumumba, 52, 53, 62, 73, 80-82, 88, 99, 101, 107-109,123, 125-127,130, 133, 134, 136, 152, 175-179, 291, 301, 302, 347

Macomcongo, 127

Madagaskar, 105, 106

Madail, 30, 198, 333

Madimba, 67

Madimbi, 171, 237

Madinga, Godelieve, 232, 233, 234

Madinga, Martine, 232

Mafuta, Christian, 168

Magala, 211

Mahamba, Alexandre, 108, 126

Makaku, Célestin, 108, 126

Makala, 177, 228

Makala-Feshi, 287

Makanga, Joseph, 325, 343, 344 Makassa, Léon, 232, 233, 238, 247, 248, 313

Makina, 234

Makila, 329

Makindua, Joseph, 333, 339, 363, 364, 370

Makinisi, Maurice, 232, 238

Makoloni, Léon, 158

Makwala, Valere, 233

Malago, Simon, Pierre, 111

Mandanda, Casimir, 159

Malele, 314, 325

Malhonga, Jean-Henri, 151

Mali, 116, 356, 365, 368

Malonga, Vital, 66

Malongi, Constatin, 343

Malula, 90, 97, 154, 271

Malumalu, Pierre, 310

Malutshi, Justin, 330

Malutshi, Valere, 325

Malwanga, Roger, 55

Mambu, Théodore, 56

Mabuthe, 234

Mampasi, Léonard, 329

Mamweta, Martin, 343

Mandangu, Crispin, 238

Mandi, 107

Mandiongwe, Maurice, 108

Mandungu, Antoine, 358, 359

Mangala, Francjois, 170

Mangana, Martin, 204

Mangaï, 86, 136,137, 174, 208, 221, 327

Mangaï, CK, 224

Mangaï, Centre, 224

Maniema, 125

Manifeste de Conscience africaine, 50, 53

Manika, 235

Manono, 84, 86, 106

Manzikala, Jean-Foster, 109, 110, 117

Manzonzi, 170, 125

Mankoso, 325

Mao Zedong, 189, 285,299, 344, 348,351

Marlière, B.E.M., 94, 123, 170

Maroc, 51, 102, 372

Martu, Félicien, 47

Martyr (Ie), 354, 355

Marx, Karl, 19, 20

Masa Musanga, 324

Masi, Manimba, 29, 66. 73, 99, 141, 142, 220

Masikita, Pierre, 55, 56

Massamba, Pierre. 52

Massemba-Dabat 366

Massena, Joachim (Massena), 52, 54, 77, 107, 111, 112, 154, 175, 177

Matadi, 67, 82, 121

Mateko, 221, 310

Matende: zie Aten, 215

Matiti, Floribert, 361

Matu, Félicien, 55, 56

Maury, 271

Mayele, Louis, 236, 281, 314

Mayele, Vincent, 241

Mayidi, 55

Mayili, 327, 329

Mayimbi, Madeleine, 234

Mayombe, 151

Mayungu 312, 326

Mbakanga, Omer, 330

Mbalaka. 329

Mbalan-Etang 260

Mbangi, 214

Mbanza-Mbembe, 342

Mbaya, Etienne, 177

Mbeo, 274

Mberi, Martin 365

Mbambi Jean, 349

Mbongompasi, Alexandre, 232

Mbulu. 214

Mbumpata, Delphin, 214. 235. 373

Mbungu, 57

Mbushi, 259

Mbuyi, Gabriel, 177. 360

Mbuyi, Joseph 52, 77, 191

Mbwangala, Francois, 373

Menaba Evariste, 238, 312,326, 330, 331

Mennet Sekou 286, 287

Mfutsambulo Tpoli, 190

Mibamba, Zenon, 337, 339, 360, 361, 368, 370

Micheaux, commandant, 14

Michel, Serge, 89

Midu, Gaston, 137

Mikaba, Sidonie. 233

Mikienge, 326

Mikulu, 170

Mikungu, 34

Milton, Albert, 198, 219, 268

Mimbu, Jean, 163

Minkos, 329

Minkulu, 125

Mipembe, Frangois, 373

Mishim-Kadima, 286

Miti-Miti, 328, 329

Mitua, Lieven, 225, 235

Mitudidi, Léonard. 154, 157, 162, 177. 179, 342, 344, 345, 356, 357, 358

Moande, 90

Moba, 359

Mobutu, 7, 9, 85. 86, 89-92, 94, 95, 99, 100, 101, 107, 108, 110, 112, 114, 116, 117, 123-126, 133, 153, 161, 170, 173, 174, 176, 198, 199. 207, 209, 211, 221, 224, 226, 249, 267. 269, 279, 272, 274, 276, 288, 289, 300. 309, 313, 314, 316-318, 322, 323, 336, 341, 345-347, 351, 352, 359, 361, 362, 365, 366,

Mode, La, 49

Moerbeke, 67

Mokala, 221, 224, 274

Mokolo, Donatien, 8

Mondjo, Nicolas, 364, 371

Mongali, Michel, 349, 368

Monguya, Daniël, 309

Monheim, Francois. 85, 91

Monzimba, 309, 318, 319

Moore, Carlos, 327

Mosanga, 171, 204, 211,

Mosango, 28, 38

Moscou, 61, 98, 146, 234, 296, 343

Moto Mabanga, 46

Moulaert, 23

Mounzabakani, Félix 365

Moupondo, Sébastian, 55

Mouvement de progrès national congolais, 138

Mouvement national congolais, 53, 78

Mouvement national de la révolution, 344

Mpangu, (Pangu), 167, 202, 239,254,325

Mpangu (Ekang), 167, 326, 331

Mpeve, 136

Mpits, 258

Mpolo, Maurice, 77, 101

Mpuki, André, 254

Mpum - Lukumu, 220

Mtuli 329

Mdudiakubi, 247, 248

Mudiasupu, Raphaël, 177, 233, 344, 348, 349, 350

Mudinga, 238, 363

Muebe, 28, 358

Muefu, 202

Mujanayi, Barthélémy, 101

Mukama, Louis, 235

Muke, Dieudonné, 368

Mukedi, 230

Mukoko, 241, 310, 326

Mukoli, 281

Mukoso, 171, 198, 207, 321

Mukubu Valere, 159, 160, 211, 336

Mukulu, Marie, 368

Mukulu-Mutoy, 331

Mukulu-Nzambi, 200

Mukulubundi, Félix, 103, 114, 117, 154, 155, 158, 162, 163, 166, 172, 174, 193, 197, 241, 252, 283, 294, 341-344, 349, 356, 365-367

Mukwanbansa, André, 238

Mukwasa, Gérard, 210, 244

Mukwasa, Roger, 255

Mukwese, 238

Mukwati, 212

Mukwidi, Thomas, 63, 98, 130, 137, 147, 154, 155, 157, 175, 177, 179, 211, 302-304, 341, 342, 344, 355, 360-362

Mulele, Abiba, 154

Mulele, Benoït, 41

Mulele, Eugène, 154

Mulele, Germaine, 154

Mulele, Godelieve, 154

Mulele, Gothier, 154

Mulele, Ibulabit, 260

Mulele, Jeanette, 154

Mulele. Thérèse, 42

Muiembe, 171, 173, 210, 231, 333, 373

Mulikalunga. 220. 245

Mulobo, 211

Mulobo, Marceline, 330

Mulundu, Louis, 152. 175, 177, 368

Mulungu, 224

Mulva, 222

Mumbunda, 42, 203, 225, 233, 238

Mumpende, Alphonsine, 331

Mumpembe, Zacharie, 238, 239. 285

Mumpete, Remy, 232

Mumputu. Gaspard, 158

Mumputu. Joachim. 329

Mumvudi, Eugène, 166, 238

Munangu. Ferdinand. 54, 55

Mundelenaolo. Pascal. 159. 164. 217, 231. 234 Mundingu. 171

Muduku. 47. 48. 238

Mungindu, 171. 172. 197, 199. 238, 336

Mungamba.

Ferdinand, 126

Mungoli, 330

Mungondo. 247

Mungul, Diaka Bernadin, 103, 134, 168, 197

Munongo, Godefroid, 7, 86, 101, 128

Munzamba, Valere, 166, 172, 174

Munzendinga, 361, 362

Munzele, Valere, 235. 238, 325, 326, 331

Munzungulu, Delphin, 238

Mupaya, 295 Mupembe, Zacharie, 296

Mupila. 324

Musanga, 210, 237. 244, 295

Musenge-Munene. 172. 202, 296. 326

Mushie, 349, 350

Mushikangondo, Salomon, 343, 368

Musila. 234, 325. 326

Musimbiriki. Paulin, 336-339, 368

Mussengue, 29

Mussolini, 323

Mustandunga, 349

Musumari, Jacques. 165

Musuni, Isidore, 325

Mutala, 222

Mutambula, Dieudonné, 244

Mutoy, 224, 274, 309

Mutumbulu, Jéröme, 235

Mutunzambi, Nestor, 163, 330

Muwana, 216

Muyanzi, 235

Muyasa, Véronique, 235

Muyavi, 235

Muzombo, 229, 230

Muzumina, 324, 325

Muzungu, Christophe, 101

Muzungulu, Bifar, Delphin, 238, 325

Mwamba, 107

Mwanadeka, Bungema, 325, 326

Mwandu, Crispin, 311

Mwata, Yamvo, 123, 253, 258, 314

Mwefi. Germain. 48

Mweka-Dekese, 366

Mwenda, Munongo, 70

Mwilambongo. 143, 238, 250, 308

Mwisa-Camus, C.A., 91

Mwisangi. Clémentine, 154

Myakotnikh. Youri, 178

Mûiler. Siegfried. 272. 273

N

N'Djili-Sanda, route. 122

N'Kanza. 301

N'Dom Constant. 169. 170. 215. 234

N'gunza. Bonvaneture. 122

N'Kolo. 29. 360

N'Krumah. 51

Nasser. 50. 102

Nazi's, 43. 52

Ndabala, Dieudonné. 202, 239, 240, 244, 253. 281, 324, 326, 328. 329, 331, 336, 339. 367

Ndala. Ernest, 342

Ndambila, Rémy. 296

Ndebetshi, Sylvestre, 170

Ndele, 125

Ndeze. Daniel, 70

Ndjili, 100. 154, 346

Ndombe, Damas, 222

Ndumbu. Innocent, 365, 367, 368

ndungu, (Dungu) Dangoli, 329

Nendaka, Victor, 100, 108, 110, 114,125, 126, 176

Nero. 44

Neabe, 363

Ngalula, Joseph, 50, 53, 80, 81

Ngambunda, 314

Ngashi II, 225, 298

Ngenkong, 220

Ngolo, Dikoka, 368

Ngolo Laurentin, 153, 154, 164, 232, 233, 268, 293

Ngoso, 172, 201, 202, 214, 244, 296, 297, 324

Ngouabi, Marien, 364, 365, 366, 368

Ngudi (Gudi), 171. 237

Ngulanzungu, 234

Ngum, 325

Ngolwandele, 365

Ngumunemi. Justin, 44

Ngung, Gaspard, 158, 260

Ngungza, 201

Nguvulu, Alphonse, 53, 123

Nguya. 230

Ngwensungu, Pierre, 174, 210, 232, 233, 244, 245, 250, 252, 281, 325, 330

Ngwumb. Floribert, 214

Ngyamba-Mbete, 200

Niango, Gabriel, 254

Nienkongo, 308

Nima, Ferdinand, 43, 45, 48, 50, 52-54, 56. 58. 64. 99, 177, 337, 339, 356, 361, 367

Nioka-Munene. 228

Nioki. 230, 360, 361

Nkara. 171. 211

Nkata. 157, 152

Nkazu. 67

Nko,  325

Nkrumah, 90, 107

Nkuli. Albert. 50

Nkwan. René. 154

Nkwana. Désiré, 204, 235, 295, 297

Nkwanga, Ernest, 158

Nkwomo-Esala, 325

Noël. Stephan. 53, 63, 170

Nsangoyolo, Georges, 360

Nsim-Ansie. 328

Ntambukimvuka, 296

Ntsamana. Charlotte, 235

Ntsolo. Théotime, 232, 233, 281, 314, 326. 331

Ntsunganza. Victor. abbé, 202, 203

Ntuku. Léon, 330

Ntandembele, 360

Ntumba. Marie-Jeanne, 234 Nwokedi, 111

Nyati. Tony (Antoine Mandungu). 359

Nyembo, 88. 125

Nzalanksisi. 295

Nzamba. Valere. 44. 64. 168. 230

Nze, Pierre. 365

Nzomba, 331

Nzundu, Alexandre. 59

Nzuzi, Charles. 168

Nzuzi. Emmanuel, 101, 358

O

Obala, 202, 310

Obangam, 234

Obongi, Gabriël, 344

Okito, Joseph, 101

Okitsy, Rémy, 330

Okwono, Joseph, 197, 202, 203, 235, 324,

325, 326, 328

Olel-Nswal, 41

Olenga, Nicolas, 357, 358

Olun, Joseph, 202

Omelunga, Antoine, 99

Ommegang, 94 Onalua, 75

Onkiel, Emile, 160

Oshwe, 206 Osimine, 325 Onko, 223

Othita, Jean-Pierre, 108 Otraco. 67

P

PNP, Parti National du Progrès, 71, 72

PNP, Parti des Nègres Payés, 6, 77, 210 211, 243, 245

Pai-Kongila, 220

Paka, André, 69

Pakassa, Vital, 178, 342, 349, 350, 355 356

Pampelum, capt. de, 17

Pangu: zie Mpangu

Panu, 221

Paris, 234, 347

Parlement beige, 15

Parti National de la convention du peuple 176

Parti Solidaire Africain (PSA), 35, 52 53, 56-63, 68, 70, 72, 73, 88, 98, 99, 107, 108, 110, 114, 125-127, 130, 136-138, 147, 150-153, 159, 161, 163, 168, 175-179, 206, 241, 258, 291, 301 302 327, 344, 345

Parti démocratique de Guinee, 61

Paulis, 272

Pauwels, Henri, 14

Peeters, P.L. s.j., 17

Pierpont, Ivan, de, s.j., 19, 95

Pili-Pili, 208

Pindi Station HCB, 68

Pinzi, Arthur, 121

Pio-Pio, 220, 324, 329

Politzer, 154

Pombo, Ambroise, 52, 56, 136, 168

Pomonga, 214

PongoGilbert, (Taureau Pongil),92, 100

Popokabaka, 141 Prague, 61, 146

Parti Démocrate Congolaise 168 progrès (Le), 169, 206

Profrigo, 67

Protin, André, 94

Présence, africaine, 51

Puati, Jacques, 89

Pukulu, 99

Pulus, Etienne, 211

Pumbulu, 360

Puna, 125

Punkulu Lakase, 326

Putumbumba, 28

Pékin, 145-157, 234

Pétillon, gouverneur générale, 9, 16, 23

Pétrofina, 9, 29

R

Raoul, 366

Reco, 107

Réveil, 137

Ribeaucourt, 274

Relève (la), 199

Ricaille, 274

Roelens. Monseigneur, 17. 19

Rotschild, baron de. 95

Ruanda-Urundi. 96. 112

Rudahindwa. 107

Ryan-Guggenheim. groupe, 13

Rvckmans. Pierre, 23

Sabena, 61

Sabiti Mabé, 81

Saliboko, 5

Sand, Gustave, 15

Sankuru, 125, 223

Schepmans, Raymond, 97

Schramme, Jean, 272, 351

Sedzo, 171, 246, 312

Segers, P.W., 123

Swende, Jason, 62, 87, 110, 128

Senghie, Asumaki, 345

Shaba, 359

Siefac, Société industrielle et forestière du Congo, 13, 29

Sieta. Barthélémy. 204. 205

Simuna, André. 356

Société agro-industrielle et commerciale du Zaïre. 127

Société congolaise d'électricité et de quincaillerie. 127

Société congolo-tunisienne, 127

SEDEC. Société d'Entreprises commerciales, 28

Société générale, 13. 19. 27. 28. 85. 123

Socogeki. 121 Socopla, 360

Soir (Le). 101. 359

Somico. 127

Songolo. Alphonse. 77, 108

Sosoko. Altïed. 360

Soumaliot. 357. 358

Spaak. Paul-Henri. 124. 341, 345. 348, 352, 353. 354

Spitaels. 61

Stalin, 52, 299

Stan: zie Stanleyville,

Stanleyville, 49, 77, 81, 86, 98-104, 107-111, 113-117, 121, 151, 166, 343, 345, 352-358, 364

Stubbe, major, 16

Solidarité Africaine, 136

Swissair, 145

Symétain, 27

Syts, 73

Takizala, Henri-Désiré, 321, 322

Tambwe de Ia Roch, Paul, 126

Tananarive, 105, 106, 109

Tanganyka, 5

Tango Station HCB, 68

Tara, Placide (l'abbé), 162, 170,199, 200, 234, 236, 265, 268, 269, 310, 314 Tchad, 365

Tchécoslovaquie, 52, 116

Thys, Albert, generaal, 16, 21

Tsyville, 46, 47, 67, 244

Timberlake, Clare, 83

Tordeur, 55

Torres, Camillo, 267

Tomote, 310

Totshi, 162, 170, 268

Touré Sékou, 60

Toussaint, Monseigneur, 203, 205, 224

Truman, 124

Tsalakanga, Laurent, 348, 361

Tshatshi. 99 Tshikapa. 206, 208, 238

Tshokwe. (Batshokwe), 33, 208

Tshombe. Moïse. 7. 36, 72, 83-86, 90, 94, 95. 101. 105. 106. 110. 112, 123, 126, 128. 179. 175. 270. 271. 274. 327, 341, 345-347. 351. 354-356,359, 373

Tshumbiri. 349

Tsimanaungu. Joseph, 204

Tsongo, 328

Tsongo-Nseke. 326, 328. 329

Tumba Mwasipu. Dominique. 175, 355, 358 Tunesië. 51

U

Union, des populations du Cameroun, (U.P.C.). 115. 344

Uhuru. 167

Unamil. Union des anciens, élèves de la mission de Leverville, 47, 49, 53, 55, 56

Unilever, 28, 52, 119

Union Miniere du Haut-Katanga, 13, 16,

18, 23, 27, 52, 79, 83, 110, 119, 123,

335 Union Soviétique, 52, 162, 116, 146, 343, 364, 368

Union démocratique africaine, 176

Union générale des étudians eongolais, 299

Union Kwangolaise pour l'Indépendance et la liberté, 71

UNO, 79, 83-86, 89, 90, 102, 104-106, 110, 112, 124, 202, 203

Unité Kasaïenne, 206 Uvira, 5, 341, 345

V

Van Bilsen, 79

Van Hemelrijck, 56, 57

Vanden Dries, Joseph, 323

Vandervelde, Emiel, 13

Vandewalle, Frédéric, kolonel, 83, 94, 351, 352

Vatican, 263, 270

Verdickt, Armand, 94

Verhaegen, Benoït, 189

Vietnam, 273, 274

Virius. 52

Voix des Congolaise, la, 43

Voix de la Révolution, 234

Von Horn, Karl, 83, 84, 86

Voronine, Boris, 178

Wangermee, major, 16

Washington, 119, 353

Watsu, 272

Wavula, Daniël, 218, 235

Wawa, André, 342

Weiss, Herben, 239

Y

Yaeseke, 28, 45

Yambe, Augustin, 343

Yamvu, Dieudonné, 198

Yangoie, 109

Yassa-Lokwa, 35, 166, 171,172, 211, 218, 237, 321

Yelenge, 127

Yembesi, Norbert, 66

Yongo, 26

Yougoslavie, 102, 116

Youlou, Foulbert. 175

Yumbi, 349

Yumbu, Gabriël, 49, 50, 62, 99, 130, 147, 152, 154, 175. 177, 178, 314, 341,342, 355, 356, 357

Yerodio Abdaula, 358

Z

Zanga, Maurice, 232, 234, 238

Zangabie, Dominique, 50

Zola, 344

Zulubanga, Zûrich, 146

Voetnoten - Inhoud

*aTwee auteurs van de Belgische Communistische Partij, Pierre Joye en Rosine Lewin, zetten de opvatting van hun partij over het neutrale karakter van de staat, zelfs in de kolonie, uiteen in hun boek Les Trusts au Congo. Zij schrijven onder de titel 'Het controlerecht van de staat': 'Het bezit van deze belangrijke (koloniale) portefeuille zou in principe aan de openbare machten moeten toelaten (...) zelfs een volledige controle uit te oefenen over bepaalde belangrijke sectoren.' (p.279) Maar, oh ongeluk, 'De Belgische autoriteiten hebben bijna altijd de effectieve leiding over de bedrijven afgestaan.' (p.280) Marx en Engels zagen in de koloniale staat de meest perfecte vorm van de staat als instrument van de dictatuur van een klasse. Joye en Lewin beschouwen de koloniale staat als een neutrale kracht, die in staat is het grootkapitaal 'te controleren', maar die helaas aan zijn plichten verzaakt.

*c Vele personen die aan de mulelistische revolutie hebben deelgenomen en met wie wij hebben gesproken, verkiezen de anonimiteit te bewaren. Wij citeren hun verklaringen zonder bronvermelding.

** Van 'Mukayi a ngwadi, gubaba ukhala wahe' - 'Wie jacht maakt op patrijzen heeft beneden aan de rivier een broeder nodig' - een spreuk die de noodzaak van de solidariteit onder de Bapende tot uitdrukking brengt.

**** Vele personen die aan de mulelistische revolutie hebben deelgenomen en met wie wij hebben gesproken, verkiezen de anonimiteit te bewaren. Wij citeren hun verklaringen zonder bronvermelding.

***** Een lichamelijke straf die erin bestaat de handen en de voeten op de rug te binden.

****** De documenten en getuigenissen waarover wij beschikken, laten toe de essentiële trekken van deze structuren te reconstrueren; nochtans ontbreken bepaalde gegevens en andere blijven controversieel.

Inleiding - Inhoud

1. MEYERS, Le prix d'un empire, Bruxelles, 1943, p.137-138, 197.

Hoofdstuk I - Inhoud

1. L.A.M. PETILLON, Témoignage et rêflexions Bruxelles, 1967, P.22.

2. Lois en vigueur dans l'Etat Indépendant du Congo, Bruxelles, 1905, p.109-1, 109-2.

3. C. YOUNG, Introduaion a la Politique Congolaise, Bruxelles, 1968, p.38.

4. V. DEVAUX, Quelques considérations sur le Pouvoir législatif au Congo in Bulletin de la Société Beige d'Etudes et d'Expansion (Liège), 140, maart-april 1950, p.244.

5. Receuil a l'usage des fonctionnaires et des agents du service territorial au Congo beige, 5 ème édition, Bruxelles, p.17.

6. Ibid.,P.25.

7. Lois en vigueur dans l'Etat Indépendant du Congo, p.346.

8. Ibid., p.353.

9. Ibid.,p.346.

10. Ibid., p.353.

11. Recueil a l'usage des fonctionnaires et des agents du service territorial au Congo beige, p.38-39

12. E. JANSSENS, Au fil d'une vie, Bruxelles, 1972, p.393-394.

13. ID., ibid, p.342.

14. ID., J'étais le Général Janssens, Bruxelles, 1961, p.23.

15. ID., ibid., p.53-54.

16. ID., Au fil d'une vie, p.393-394.

17. ID., J'étais le Général Janssens, p.41.

18. Recueil a l'usage des fonctionnaires el des agents du service territorial au Congo beige, p.38-39.

19. J.BRASSINNE, L'assistance technique beige au Congo. Juli 1960-juni 1968. In Chronique de politique étrangère, 21, 3-4, 1968, p.296.

20. P.JOYE et R. LEWIN, Les Trusts au Congo, Bruxelles, 1961, p.216, 227.

21. Ibid.

22. H. N1COLAI, Le Kwilu, Etude géographique d'une région congolaise, Bruxelles, 1963 p 312.

23. P. JOYE et R. LEWIN, o.c, Bruxelles, 1961, p.203-205, p. 209-213.

24. H. NICOLAI, o.c, p.312.

25. F. BEZY, J-P. PEEMANS, J-M WAUTELET, Accumulation et sous-développement au Zaïre 1960-1980, Louvain-La-Neuve, 1981, p.21.

26. Courrier hebdomadaire (Bruxelles). 22 mei 1959, p.15.

27. J-M. DEBUCK, Jacques Dixmude, (Collection Durandal), Bruxelles, 1933, p.54.

28. MICHAUX, Pourqttoi et comment nous devons coloniser, Bruxelles, 1910, p. 196-197.

29. Recueil a l'usage des fonctionnaires et des agents du service territorial au Congo beige, p.l 1.

30. J-M. DOMONT, Elite Noire, Bruxelles, 1953.

31. Lois en vingueur dans l'Elat Indépendant du Congo, p. 162-1.

32. J. VAN WING, Evangélisation et problèmes missionnaires in Grands Lacs. Revue générale des missions d'Afrique (Namur), 65, 8-9, 1950, p.12.

33. C. Young, o.c, p.13.

34. P. JOYE et R. LEWIN, o.c, p.203.

35. C. Young, o.c, p.284.

36. ID., ibid., p.257.

37. L.A.M. PETILLON, o.c, p.27.

38. Recueil a l'usage des fonctionnaires et des agents du service territorial au Congo beige, p.ll.

39. C. YOUNG, o.c, p.16.

40. CARTON de WIART, L 'appel. Missionnaire d'un grand Roi in Grands Lacs. Revue générale des missions d'Afrique, 65, 8-9, 1950, p.2.

41. P. VAN ROY, Missions, Sociétés coloniales, Colons in Grands Lacs. Revue générale des missions d'Afrique, 65, 8-9, 1950, p.77.

42. C. YOUNG, o.c, p.14.

43. P.L. PEETERS, Le Kwango après cinquante ans (1X93-1943), Bruxelles, 1943, p.41.

44. ROELENS, Notre Vieux Congo 1891-1917, (Collection Lavigerie) 2, Namur, 1948, p.72.

45. D. MOKOLO, Le PSA de la fondation a la scission, licentiaats-verhandeling. onuitgegeven. Lovanium, 1966, p.75-76.

46. L'agriculture, les förets, l'élevage, la chasse et la pêche de 1885 a 1558, in Bullelin agricole du Congo beige (Bruxelles), volume jubilaire 1910-1960. p.33. 36.

47. de PIERPONT, La Mission du Kwango in Bulletin de la Sociélé des Etudes Coloniales (Bruxelles), januari, 1907, p.2O5.

48. ROELENS, o.c, p.15, 18.

49. K. MARX et F. ENGELS, Correspondance, Moscou. 1971, p.378. 350.

50. Recueil a Vusage des fonclionnaires et des agenls du service territorial att Congo beige, p.434.

51. Ibid., p.441.

52. H. NICOLAI, o.c, p.313.

53. ID., ibid., p.3!3.

54. ID., ibid., p.315.

55. P. DEMUNTER, Masses rurales et luttes politiques au Zaïre, Paris. 1975, p.241.

56. Recueil a l'usage des fonclionnaires et des agents du service territorial au Congo beige, p.323-324.

57. F. BEZY, J-P. PEEMANS, J-M. WAUTELET. o.c. p.25.

58. P. DEMUNTER, o.c-., p.24l.

59. H. NICOLAI, o.c, p.323.

60. Recueil a l'usage des fonctionnaires el des agents du service territorial au Congo beige, p.307.

61. P. DEMUNTER, o.c, p.244.

62. C. YOUNG, o.c, p.12.

63. F. BEZY, J-P. PEEMANS, J-M. WAUTELET, o.c, p.36.

64. Recueil a l'usage des fonctionnaires et des agents de service territorial au Congo beige, p. 287-288.

65. Ibid., p. 355-356.

66. R. BUEL, The native problem in Africa, 2, New-York, 1928, p.466.

67. P. RYCKMANS, Discours prononcé a Léo le 5 juillet 1946 in Etapes et Jalons, Bruxelles, 1946, p.205-206.

68. L.A.M. PETILLON, o.c, p.191.

69. Courier hebdomadaire (Bruxelles), 22 mei 1959, p. 10-11.

70. H. NICOLAI, o.c, p.147.

71. Recueil a l'usage des fonctionnaires et des agents du service territoria! au Congo beige, p.427.

72. P. DEMUNTER, o.c, p.245.

73. E. LEJEUNE, Les classes sociales au Congo in Remarques Congolaises. 1966. p. 102.

74. R. BUEL. o.c, p.466.

75. Le Courrier d'Afrique. 27 oktober 1944 cité par E. LEJEUNE. «.<■<.. p.102.

76. H.NICOLAI, o.c, p.32O.

77. Recueil d l'usage des fonclionnaires el des agenls du service terrilorial au Congo beige, p. 134.

78. Décret du 3 juin 1906 in Recueil a l'usage des fontionnaires et des agents du service territorial au Congo beige, p. 135.

79. Recueil a l'usage des fonclionnaires et des agents du service territorial au Congo beige, p. 137-139.

80. P. DEMUNTER, o.c, p.188.

81. Arrêté ministeriel du 25 octohre 1920 in Recueil a l'usage des fonctionnaires et des agents du service territorial au Congo beige, p. 158-159.

82. H. NICOLAI. o.c, p.323.

83. ID. ibid., p.326.

Hoofdstuk II - Inhoud

1. P. DEMUNTER, o.c, p.188.

2. P. JOYE et R. LEWIN, o.c, p.217-219.

3. Le recueil financier. Annuaire des valeurs cotées aux bourses de Belgique, 1966, 3, Bruxelles, p.1946.

4. Le recueil financier. Annuaire des valeurs cotées aux bourses de Belgique, 1966, 3, p.1909; P. JOYE et R. LEWIN, o.c, p.76-77, 205.

5. Le reueil financier. Annuaire des valeurs cotées aux bourses de Belgique, 1966, 2, p.1594; P. JOYE et R. LEWIN. o.c, p.93.

6. Le recueil financier. Annuaire des valeurs colées aux bourses de Belgique, 1966, 3, p. 1923, 1928; P. JOYE et R. LEWIN, o.c, p.74, 76, 205.

7. H. NICOLAI, o.c, p.355.

8. H. NICOLAI, o.c, p.355.

9. Les Huileries du Congo belge (HCB) in Eurafrica, februari 1960, p.36.

10. H. NICOLAI, o.c, p.356.

11. Les Huileries du Congo Belge (HCB) in Eurafrica, februari 1960, p.36.

12. H. NICOLAI, o.c, p.356.

13. ID. ibid, p.356.

14. D.K. FIELDHOUSE, Unilever Overseas, Londen, 1978, p.542.

15. Le recueil financier. Annuaire des valeurs cotées aux bourses de Belgique, 1966, 3, p.2735-2736.

16. Ibid., 1, p.90.

17. Ibid., 3, p. 1904-1905.

18. Ibid., 3, p. 1903-1905.

19. Ibid., 3, p.1969.

20. Ibid., 3, p.2064.

22. H. NICOLAI, o.c, p.355, 357-358.

23. Bulletin officiel, 1906 cité par MICHAUX. o.c, p.157.

24. Recueil a l'usage des fonctionnaires et des agents du service terrilorial au Congo beige p.276-277.

25. Recueil a l'usage des fonctionnaires et des agents du service territorial au Congo beige p.300-301; MICHAUX, o.c, p.162.

26. Recueil a l'usage des fontionnaires et des agenls du service territorial au Congo beige p 281-282.

27. H. NICOLAI, o.c, p.122-123.

28. ID. ibid., p.139.

29. D.K. FIELDHOUSE, o.c, p.514.

30. H. NICOLAI, o.c, p.315.

31. ID. ibid., p.141.

32. ID. ibid., p.140.

33. P. DEMUNTER, o.c, p.219; Annuaire Slulislique de la Belgique el du Congo beige, 1959, 80, Bruxelles, p.534-535.

34. E. LEJEUNE, o.c, p.312.

35. P. DEMUNTER, Masses rurales et luttes politiques au Zaïre, p.219.

36. B. VERHAEGEN, Lutte de classes au Congo in Révolulion, 10-11, 1966, p.34.

37. L.A.M. PETILLON, o.c, p.248.

38. NZONGOLA-NTALAJA, Class slruggle and National Liberation in Zaire in Contetnporary Murxism (San Francisco), 6, 1983, p.68-71.

39. H. NICOLAI, o.c, p.332.

40. ID. ibid., p.322.

41. ID. ibid., p.338.

42. ID. ibid., p.102.

43. ID. ibid., p.367.

44. P. RAEYMAEKERS, L'organisation des zones de squutting, (Collection de t'école des Sciences Economiques, 88), Leuven, 1963, p.55-61.

Hoofdstuk III

1. ARCHIEVEN VAN DE AUTEUR, Brief van R. Delhase, Lusanga, 25 september 1984.

2. Gesprekken met Fernand Nima, Brazzaville, 10-15 september 1984.

3. ARCHIEVEN VAN DE AUTEUR, V. NZAMBA-WOPASKI, Mulele, tel que l'ai connu, tekst van 9 oktober 1984, overgemaakt aan de auteur.

4. Gesprek met Antoine Katassa. Brazzaville, 1 september 1984.

5. Gesprekken met Fernand Nima.

6. Gesprekken met Antoine Katassa.

7. Congo 1959, édité par J. GERARD-LIBOIS, Bruxelles, p9-16.

8. ID. ibid., p.16-21.

9. PADMORE, L'autobiographie de Kwame Nkrumah in Présence Africaine (Paris), februari-maart 1957, p.31.

10. B. KHALY, L'afrique noire et son destin face d la France in Présence Africaine (Paris), februari-maart 1957, p. 120-126.

11. Gesprek met Fernand Nima.

12. P. DEVOS, Vie et Mort de Lumumba, Paris, 1961, p.66-67.

13. Congo 1959, p.170.

14. Gesprek met Fernand Nima.

15. Parti Solidaire Africain (PSA). Documenis 1959-1960, uitgegeven door H. WE1SS et B VERHAEGEN, Bruxelles.p. 11,12,14.

16. D. MOKOLO, o.c, p.128.

17. Parti Solidaire Africain (PSA). Documents 1959-1960, p.19.

18. Brief van Mulele aan Kamitatu, 15 juni 1959 in Parti Solidaire Africain (PSA). Document1: 1959-1960, p.91-92.

Hoofdstuk IV

1. B. VERHAEGEN, Luite de classes au Congo, p.34.

30. Parti Solidaire Africain (PSA). Documents 1959-1960, p.177.

Hoofdstuk V

1. B. VERHAEGEN, L'association des évolués de Slanleyville et les débuts politiques de Patrice Lumumba. 1944-1958, (Cahiers du CEDAF), Bruxelles, p.89; P. DEVOS, o.c, p.14-17.

2. B. VERHAEGEN, ibid., p.64-65.

3. ID. ibid., p.72, 82.

4. ID. ibid., p.99.

5. P. DEVOS, o.c, p.76-77.

6. Congo 1959, p.29-30.

7. W.J. GANSHOF VAN DER MEERSCH, o.c, p.177.

8. Persconferentie van Lumumba in Léopoldville in W.J. GANSHOF VAN DER MEERSCH, o.c, p.178.

9. ID. ibid., p.186.

10. ID. ibid., p.202.

11. Congo 1960, 2, p.593-594.

12. Annales Parlementaires. Sénat de la République du Congo. Année 1960, 7, Session ordinaire 1960, 8 september 1960, p.14-15, 21.

13. P. DEVOS, o.c, p.78-79.

14. La Pensee politique de Patrice Lumumba, uitgegeven door J. VAN LIERDE, Paris 1963, p.45.

15. Congo 1959, p.170.

16. Procès-verbaux des entretiens officiels. Sénat. Commission du Congo beige. Délégation au Congo du 20 juli tot 17 augustus 1959, p.264.

17. Annales de la Chambre des Représentants de la République du Congo. Année 1960, 12, Séance du 15 juillet 1960, p.19.

18. Annales Parlementaire. Sénat de la République du Congo. Année 1960, 1, Session ordinaire 1960. 8 september 1960, p.26.

19. La pensee politique de Patrice Lumumba, p.107.

20. La pensee politique de Patrice Lumumba, p.171-172.

21. Ibid., p.167.

22. E.R. JANSSENS, Au fil d'une vie, p.440-441.

23. Congo 1960, 1, p.337.

24. Le Drapeau Rouge, (Bruxelles), 25 juli 1960 geciteerd in Congo 1960, 1, p.459.

25. J. BRASSINE, o.c, p.317, 319, 322.

26. Congo 1960, 2, p.515.

27. K. VON HORN, Soldat de la paix. Paris, 1966, p.146-147.

28. ID. ibid., p.179-180.

29. ID. ibid., p.230.

30. Congo 1960, 2, p.544.

31. La pensee politique de Patrice Lumumba, p.252.

32. P. DAVISTER, Katanga, enjeu du monde entier, Bruxelles, 1960, p.160.

33. ID. ibid., p.161.

34. J. CHOME, Lascension de Mobutu, Bruxelles, 1974, p.52-54.

35. F. MONHEIM, Mobutu, l'homme seul, Bruxelles, 1962, p.115.

36. La Pensee politique de Patrice Lumumba, p.353.

37. Annales de la Chambre des Représentants de la République du Congo. Année 1960, 19, Zitting van 7 septembre, p.20.

38. L. VOLODINE, Patrice Lumumba et la liberté africaine, Moscou, s.d., p.114.

39. K. VON HORN, o.c., p.236.

40. La Pensee politique de Patrice Lumumba, p.390.

41. Congo 1960, 1, p.273-274.

42. Congo 1960, 1, p.273.

43. Persconferentie van Lumumba in Leopoldville, geciteerd door W.J. GANSHOF VAN DER MEERSCH, o.c. p.141.

44. L'Avenir, 3 juni 1960, p.6, 8, geciteerd door W.J. GANSHOF VAN DER MEERSCH, o.c., p.142.

45. Het communiqué van 11 juli 1960 van het Nationaal Comité van de MNC-L, geciteerd door W.J. GANSHOF VAN DER MEERSCH, o.c., p.150.

46. W.J. GANSHOF VAN DER MEERSCH, o.c., annexe IX.

47. Annales de la Chambre des Représentants de la République du Congo. Année 1960, 12, zitting van 18 juli, p.17.

48. K. VON HORN, o.c., p.195.

49. Congo 1960, 2, p.820-821.

50. S. MICHEL, Uhuru, Paris, 1961, p.233-234.

51. F. MONHEIM, o.c., p.137-138.

52. Courrier d'Afrique, 19 juli 1960, p.1.

53. Dépêche Agence Belga, 12 augustus 1960, geciteerd in Congo 1960, 2, p.671.

54. Telegram van Tschombe aan zijn gezanten van 18 september 1960, 2, p.963, 966.

55. Telegram van Kasavuba aan N'krumah, 30 september 1960 geciteerd in G.HEINX et H.DONNAY, Lumumba Patrice. Les cinquante derniers jours de sa vie, 2e édition, Bruxelles, 1976, p.35.

56. Rapport de la Comission d'Enquête. Doe ONU. Assemblée générale A-4964, S-4976. 11 novembre 1961 geciteerd in Chronique de politique étrangère, 15, 4-6, p.672.

57. F. MONHEIM, o.c., voorstelling van het boek op de achterflap.

58. ID. ibid., p.171.

59. ID. ibid., p.162.

60. ID. ibid., p.157.

61. ID. ibid., p.154-155.

62. Eurafrica, février 1961, p.18-20.

1. W.J. GANSHOF VAN DER MEERSCH, o.c., p.242-243.

2. J. BRASSINE, o.c, p.526.

3. F. VANDEWALLE, Odysée et Reconquête de Stanleyville. L'Ommegang. (Collection Témoignage Africain), Bruxelles, 1970, p.14, 18-20.

4. L. WILMET, Un broussard héroïque. Le P, Ivan de Pierpont sj., Paris-Charleroi, s.d. (vers 1940), p.112, 114.

5. L'Aclion Sociale au Congo beige et au Ruanda-Unmdi, Bruxelles, s.d. (vers 1953), p.88.

6. Congo 1960, 2, p.580-581.

7. Informatie van R. Schepmans, Brussel, juni 1984.

8. Le Soir, 2 août 1960 geciteerd in Congo 1960, 2, p.685.

9. L.A.M. PETILLON, o.c, p.251.

10. F. MEDDA, A l'ombre des bananiers, Mon second pays : L'Afrique, (Collection des Permanences Poétiques), Bruxelles, 1973, p.117.

11. Gesprekken met Mevrouw André Blouin, Parijs, november 1984.

12. S. MICHEL, Nour le Voile, Paris, 1982, p.221.

13. A. KASHAMURA, De Lumumba aux colonels. Paris, 1966, p.140.

14. Gesprekken met Mevrouw André Blouin, Parijs, november 1984.

15. A. KASHAMURA, o.c., p.159.

16. Gesprekken met F. Nima, Brazzaville, 10-15 septembre.

17. Gesprekken met M. Kemishanga, Brazzaville, septembre 1984.

18. L'ONU et le Congo in Chronique de Politique Étrangère, (Bruxelles), 15, 1962, p.669.

19. Le Soir, 11 décembre 1960, geciteerd in Congo 1960, 2, p.939-940.

20. Ibid.

21. Rapport de la Commission d'Enquête de l'ONU, Assemblée Générale A-4964, S-4976 in Chronique de Politique Étrangère, 15, 4-6, 1962, p.675-696.

22. Ibid., p.688.

23. Congo 1961, édité par B. VERHAEGEN, Bruxelles, p.319.

24. Congo 1961, p.184-185.

25. LARKIN, China and Africa, 2de uitgave, IVrkley, 1973, p.57.

26. Gesprekken met F. Mukulubundu, Brazzaville août-septembre 1984, Bruxelles, décembre 1984-janvier 1985.

27. Gesprekken met M. Kemishanga, Brazzaville, septembre 1974.

28. Le Kwilu. De la lutte pour l'indépendance à la rébellion muleliste, 3, in Courrier Africain (Bruxelles), 13 mars 1964, p.5.

29. J. BRASSINE, o.c, p.340.

30. Ibid., p.330.

31. Congo 1961, p.25.

32. Chronique de Politique Étrangère, 15, 4-6, 1962, p.478.

33. Congo 1961, p.33.

34. Ibid., p.38-39.

35. C. YOUNG, o.c., p.329.

36. Etudes Congolaises, (Leopoldville), 4, 1961, p.6; Congo 1961, p.35-36, 38.

37. KWAME N'KRUMAH, Challenge of the Congo, 2de uitgave, ed. panaf, 1969, p.154.

38. Etudes Congolaises, 2, 1961, p.49-51.

39. Congo 1960, 2, p.997-998.

40. Le Kwilu. De la lutte pour l'indépendance à la rébellion muleliste 3, in Courrier Africain (Bruxelles), 13 mars 1964, p.7.

41. F.S. SHAKER, L'Agent du Caire, Paris, 1970, p.123-124.

42. Gesprekken met F. Mukulubundu.

43. Etudes Congolaises, 5, 1961, p.36, Congo 1961, p.340-341.

44. Congo 1961, p.58.

45. Etudes Congolaises, 5, 1961, p.38-39.

46. Le Kwilu. De la lutte pour l'indépendance à la rébellion muleliste in Courrier Africain, 13 mars 1964, p.7.

47. Déclaration Cizenga 14 mai 1961 in Congo 1961, p.165-166.

48. Le Progrès Egyptien, 13 juin 1961.

49. L'ONU et le Congo in Chronique de Politique Étrangère, 15, 1962, p.545-547.

50. Ibid.

51. Congo 1960, 2, p.674, 676.

52. Le Progrès Egyptien, 13 juni 1961.

53. Congo 1961, p.403.

54. Chronique de Politique Étrangère, 15, 1962, p.557, 558, 560, 563.

55. Le Progrès Egyptien, 13 juni 1961.

56. Informatie van Médard Minampala, Brussel, 6 juni 1984.

57. Le Non d'Antoine Gizenga in Remarques Congolaises, 1964, p.15.

58. Le Progrès Egyptien, 19 août 1961.

59. Chronique de Politique Étrangère, 15, 4-6, 1962, p.370-371.

60. Ibid.

61. Le Progrès Egyptien, 3 décembre 1961.

62. Congo 1961, p.566-569.

63. Chronique de Politique Étrangère, 15, 4-6, 1962, p.788.

64. Congo 1961, p.584.

65. Ibid., p.584-585.

66. Ibid.

67. Le Progrès Egyptien, 28 janvier 1962.

1. J. DUBOIS, Le gouvernement Adoula restaure l'Ordre en Paix au Congo in Eurafrica, 1962, p.6.

2. Chronique de Politique Étrangère, 15, 4-6, 1962, p.392.

3. Le Receuil Financier. Annuaire des valeurs cotées aux bourses de Belgique. Année 1966. p.2041.

4. Les Plantations Lever au Congo in Eurafrica, 1962, p.36.

5. Ibid.

6. Etudes Congolaises, avril 1964, p.34; Etudes Congolaises, 4 juillet-août, p.8; Congo 1965, édité par J. GERARD-LIBOIS et J. VAN LIERDE, Bruxelles, p.42.

7. Remarques Congolaises, 1965, p.5.

8. Rébellions au Congo, 1, édité par B. VERHAEGEN, Bruxelles, p.29.

9. F. BEZY, J-P. PEEMANS, J-M WAUTELET, o.c., p.58.

10. Congo 1962, uitgegeven door J. GERARD-LIBOIS et B. VERHAEGEN, Bruxelles, p.38.

11. Congo 1962, p.72-73.

12. Etudes Congolaises, avril 1964, p.9.

13. Etudes Congolaises, juillet-août 1965, p.28.

14. Etudes Congolaises, avril 1964, p.34.

15. Etudes Congolaises, juillet-août 1965, p.28.

16. Le Progrès, 4 septembre 1963, p.2-3.

17. Rapport d'activité Union Minière in Le Receuil Financier. Annuaire des valeurs cotées aux bourses de Belgique. Année 1966, 3, p.2033.

18. Remarques Congolaises, 1965, p.5.

19. Remarques Congolaises, 1964, p.346.

20. Congo 1961, uitgegeven door J. BEYS, P.H. GENDEBIEN et B. VERHAEGEN, Bruxelles, p.119.

21. Congo 1962, p.406; Congo 1963, p.111, 116.

22. O. de Kessel, o.c., p.19.

23. Congo 1960, 2, p.877.

24. Congo 1961, p.114.

25. Ibid., p.121.

26. Congo 1963, p.134.

27. Congo 1963, p.142-143.

28. Courrier Africain, 34, 1964, p.5,6,7.

29. Congo 1963, p.210.

30. Ibid., p.230.

31. Congo 1965, p.366, citaat uit La Libre Belgique, 6-7 nov.65.

32. Remarques Congolaises, 1965, editorial van Ceulemans, 27 nov.65.

33. Congo 1962, p.199.

34. Remarques Congolaises, 1963, p.440.

35. Le Courrier d'Afrique, 6 avril 1963, p.1.

36. B. VERHAEGEN, Lutte de classes au Congo, p.35.

37. IRES, Indépendance, inflation et développement. L'économie congolaise de 1960 à 1965, 1968, p.829-830; La situation économique et financière du Congo en 1963 in Remarques Congolaises, avril 1963, p.10-12.

38. Etudes Congolaises, avril 1964, p.3.

39. Congo 1963, p.251.

40. Ibid., p.199-203.

41. Perskonferentie van Gbenye, 13 maart 1963 in Remarques Congolaises, 1963, p.103.

42. Le Kwilu. De la lutte pour l'indépendance à la rébellion muleliste, 3, in Le Courrier Africain, 33, 13 avril 1964, p.5.

1. Congo 1964, p.81. Etudes Congolaises, avril 1964, p.19.

2. J-PH. PEEMANS, Lu spécifique de la question agraire au Zaïre, (Etudes et Documents. 8401), Louvain-La-Neuve, 1984, p.24.

3. P. RAEYMAEKERS, L'organisation des zones de squatting, p.55.

4. J. BEZY, J-P. PEEMANS, J-M. WAUTELET, o.c., p.59.

5. FOX, DECRAEMER, RIBEAUCOURT, La deuxième indépendance, in Etudes Congolaises, janvier-février 1965, p.13.

6. Ibid., p.4,13.

7. Le Courrier d'Afrique, 12 février 1963, p.1.

8. Ibid.

9. Aankomst in Leopoldstad via Otraco-waterweg, in Etudes Congolaises, avril 1964, p.7.

10. J-PH. PEEMANS, o.c., p.24.

11. Kikwit à l'heure du Congrès PSA in Le Courrier d'Afrique, 6 juin 1963.

12. Ibid.

13. FOX, DECRAEMER, RIBEAUCOURT, o.c., p.17-13.

14. Courrier Africain, 33, 1964, p.15; Rébellions au Congo, 1, p.60.

15. Parti Solidaire Africain (PSA). Documents 1959-1960, p.9.

16. Rede van Adoula, 15 maart 1962 in Congo 1962, p.117.

17. Document van Ibomine Mathieu, parlementslid, 21 décembre 61 in Courrier Africain, 32, 1964, p.11.

18. Ibid., p.3.

19. Courrier Africain, 33, 1964, p.2.

20. Ibid., p.3.

21. Ibid., p.4.

22. Ibid., p.5; Rébellions au Congo, 1, p.60.

23. Gesprek met Limbuele, Brazzaville, september 1984.

24. Courrier Africain, 33, p.8-9.

25. Ibid., p.9; Rébellions au Congo, 1, p.60.

26. Courrier Africain, 33, p.10; Le Progrès, 10 mai 1963, p.3.

27. Au Kwilu - Situation tendue? in Le Progrès, 9 juin 1963.

28. Rébellions au Congo, 1, p.57-58.

29. Parti Solidaire Africain (PSA). Documents 1959-1960, p.27, 45-46.

30. Courrier Africain, 32, p.18-19.

31. Courrier d'Afrique, 9-10 juin 1963, p.1,4.

32. Rébellions au Congo, 1, p.62.

Hoofdstuk IX.

1. H. NICOLAI, o.c., p.5, 7-8.

2. W.J. GANSHOF VANDER MEERSCH, o.c., p.418.

3. Congo 1964, p.4.

4. W.J. GANSHOF VANDER MEERSCH, o.c., p.418.

5. Congo 1964, p.4.

6. H. NICOLAI, o.c., p.13-87.

7. ID., ibid., p.101.

8. P. DEMUNTER, o.c., p.267.

9. H. NICOLAI, o.c., p.393; Congo 1964, p.4.

10. Rébellions au Congo, 1, p.41, 44.

Hoofdstuk X.

1. Congo 1961, p.439.

2. Lettre du CC du PCI'S au CC du PCC, 30 mai 1963 in Débat sur la ligne générale du mouvement communiste international, Beijing, 1965, p.523.

3. Remarques Congolaises, 1963, p.299-302.

1. Rébellions au Congo, 1, p.71-72.

2. Le Progrès, 10 septembre 1963.

3. Rébellions au Congo, 1, p.71-72.

4. ARCHIEVEN VAN B. VERHAEGEN, tekst van de bandopname van het verhaal van E.H. Tara.

5. Rébellions au Congo, 1, p.157-158.

6. Ibid., p.74.

7. Ibid., p.152.

8. Courrier Africain, 33, 1964, p.16.

9. Le Progrès, 21-22 septembre 1963.

10. Le Progrès, 3 octobre 1963.

11. La Dernière Heure, 8-9 mars 64, geciteerd in Rébellions au Congo, 1, p.76.

12. La Relève, 1 février 1964, p.10 in Rébellions au Congo, p.75.

13. C. N'DOM, Pierre Mulele assassiné. La révolution congolaise étranglée, Bruxelles, 1984, p.36-37.

14. Le Progrès, 14-15 décembre 1963.

15. ARCHIEVEN VAN B. VERHAEGEN, tekst van de bandopname van het verhaal van E.H. Tara.

16. Dépêche D.I.A., 7 décembre 1963, 1406.

17. ARCHIEVEN VAN HERBERT WEISS, 00413.

1. Ordonnance n-266 et 227 du 29 septembre in Congo 1963, p.172-174. Ibid.

2. Rapport du ministre Maboli, introduisant l'ordonnance 240 in Congo 1961 p. PX. Congo 1963, p.142-143.

3. Congo 1963, p.235.

4. Document ondertekend Ch. Gbenye, Brazzaville, le 18 nov. 1963 in Le Progrès, 26 nov. 1963, p.7.

5. Brieven van 5 juni 64 en 24 maart 64 in Congo 1964, p.50%.

6. Congo 1965, p.38-43.

7. ARCHIEVEN VAN DE AUTEUR, Cahiers de leçons politiques, 1, p.1-6.

8. Rébellions au Congo, 1, p.166-170.

9. Mao Tse Toung, A propos des méthodes de direction, 1943, in Œuvres choisies, 3, p.122.

10. De tekst in Lingala is geciteerd in Rébellions au Congo, 1, p.233-234. Franse vertaling door een medewerker.

1. Congo 1964, p.17-18.

2. Rébellions au Congo, 1, p.76.

3. La Rélève, 1 fév. 64, p.10 in Rébellions au Congo, 1, p.80.

4. ARCHIEVEN VAN B.VERHAEGEN, tekst van de bandopname E.H.Tara, p.21.

5. Ibid., p.29.

6. Rébellions au Congo, 1, p.163.

7. La Cité, 3 mars 1964, p.10 in Rébellions au Congo, p.163.

8. Rébellions au Congo, 1, p.159-162; brief geschreven door een directe getuige in 1965.

9. Ibid.

10. Ibid., p.87.

11. Congo 1964, p.14.

12. Congo 1964, p.18-19.

13. B. VERHAEGEN, La rébellion au Kwilu, voorgedragen op het colloquium van Parijs VII, 13-15 december 1984, p.16. Opgenomen in: Catherine Coquery-Vidrovitek & Herbert Weiss, Rébellions-Révolution au Zaïre 1963-1965, ed. L'Harmattan, 1987.

14. Congo 1964, p.21.

15. Congo 1964, p.18-19.

16. Congo 1964, p.21.

17. L'Essor du Katanga, 5 mars 1964, in Congo 1964, p.24.

18. Congo 1964, p.18-19.

19. L'Essor du Katanga, 5 mars 1964 in Congo 1964, p.24.

20. ARCHIEVEN VAN WEISS, 4089, Rapport équipe de Pili-Pili, signé Depiano Fils, chef militaire, 4 mai 1964.

21. ARCHIEVEN VAN WEISS, 5520, Rapport équipe Luluabourg, n° 235, 2-6-64, signé R. Muteba et D. Palata.

1. H. WEISS et R. FULCO, Les partisans au Kwilu. Analyse des origines sociales, tekst voorgedragen op het colloquium van Parijs 7, 13-15 december 1984, p.3-4.

2. B. VERHAEGEN, La rébellion au Kwilu, p.8-9.

3. ARCHIEVEN VAN DE AUTEUR, geschreven getuigenis van G. MUKWASA, opgesteld in september 1984, Brazzaville.

4. ARCHIEVEN VAN WEISS, 4353, Rapport équipe n° 931, camp Leo-Lemba, 4 mei 1964.

5. ARCHIEVEN VAN WEISS, 4024, Rapport équipe n° 349, camp Banningville, 11 mei 1964.

6. ARCHIEVEN VAN WEISS, 1280, Rapport équipe n° 132, camp Ntambu, 20 mei 1964.

7. ARCHIEVEN VAN WEISS, 4265, Rapport équipe n° 510, camp Coquilhatville, 27 mei 1964.

8. Congo 1965, p.93.

9. Congo 1964, p.20.

10. ARCHIEVEN VAN WEISS, 4252 en 4329, Rapport Kandaka du 24 en 25 mei 1964; ARCHIEVEN VAN WEISS, 5593, Rapport équipe n° 1234, de Kitanda, 27 juni 1964.

11. ARCHIEVEN VAN WEISS, 00289, Rapport équipe n° 1082 de Kinkasa, mei 1964.

12. ARCHIEVEN VAN WEISS, 4507, Rapport équipe Lusambo, begin mei 1964.

13. ARCHIEVEN VAN WEISS, 00289, Rapport équipe n° 1082 de Kinkasa, mei 1964.

14. Congo 1964, p.26.

15. Dépêche D.I.A., 14 août 1964; A.F.-8-14340.

16. Rapport sur la situation de la Kamtsha-Loange, 8 sept. 1964 in Congo 1965, p.128.

17. Lettre de E. Kanga du 29 juillet 1964 in Congo 1965, p.127.

18. Dépêche D.I.A., 14 août 1964, A.F.-14340.

19. Dépêche D.I.A., 22 août 1964.

20. Rapports de la mission du pacification, région Kipuka, 10 en 15 januari 1965 in Congo 1965, p.132-133.

21. Rapport administratif de la mission de pacification en secteur Imbongo, 12 januari 1965 in Congo 1965, p.132.

22. Dépêche D.I.A., 27 januari 1965, A.F.-1-186.

23. Rapport administratif de la mission de pacification en secteur Imbongo, 5 januari 1965 in Congo 1965, p.131.

24. Dépêche D.I.A., 15 mei 1965, A.F.-5-983.

25. Congo 1965, p.96-99.

26. Récit d'un collaborateur de Mulele in Congo 1965, p.95.

27. Congo 1965, p.96-99.

28. Rébellions au Congo, 1, p.172-173.

29. Congo 1965, p.96-99.

30. Dépêche D.I.A., 17 juni 1965, A.F.-6-1194.

31. Dépêche D.I.A., 17 juni 1965, A.F.-6-1193.

32. ARCHIEVEN VAN DE AUTEUR, Schriften met nota's van Leonie Abo.

1. ARCHIVES DE VERHAEGEN, Déclaration de Léon Makassa au Directeur Provincial de la Sûreté de Kikwit, 21 nov. 1965. p.1.

2. ARCHIVES DE WEISS, 4387, Rapport équipe Brazzaville, n°115, 5 mai 1964.

3. ARCHIVES DE WEISS, 5022, Note de Ngolo, 13 mai 1964.

4. ARCHIVES DE VERHAEGEN, Déclaration de Tara à la Sûreté de Kikwit, 23 mars 1966, p.2.

5. ARCHIVES DE WEISS, 3960, Bureau d'Information et de Presse Répartition du Travail.

6. Ibid.

7. ARCHIVES DE WEISS, 00810, Directive n°10-D.6, Lakandal, 20-6-64.

8. ARCHIVES DE WEISS, 35, Directive du 5 mai 1964, Manika.

9. ARCHIVES DE WEISS, niet genummerd document. Rapport Équipe 591, Mukanga, 26-5-64, chef d'équipe Delphin Lungala; 3481; Rapport équipe 218, Gikombu; 3696, Rapport équipe 907, village Kitambwe.

10. ARCHIVES DE WEISS, 4252 et 4329, Rapports de Kandaka du 24 et 25 mai 1964.

11. ARCHIVES DE WEISS, 2175, Directive de Kandaka, 4 mai 1964.

12. H. WEISS et R. FULCO, o.c. p.1-2.

13. ARCHIVES DE WEISS, 00289, Équipe Kinkasa, n°1082. Rapport de mai 1964.

14. ARCHIVES DE WEISS, 51, Équipe Mbila-Lokwo, n°952. Rapport de nourriture donnée.

15. ARCHIVES DE WEISS, 4283, Équipe de Leo-Lemba, n°931, 4 mai 1964.

16. ARCHIVES DE WEISS, 2219, Équipe de Lozi-Makumbi, n°240, 30 mai 1964.

17. ARCHIVES DE WEISS, 5407.

18. H. WEISS et R. FULCO, o.c. p.1-2.

Hoofdstuk XVI.

1. ARCHIVES DE B. VERHAEGEN, Déclaration de Léon Makasa au Directeur provincial de la Sûreté a Kikwit, 21 nov. 1965.

2. Ibid.

3. Rébellions au Congo, 1, p. 124.

4. Ibid., p. 126.

5. Congo 1965. p. 119.

6. Ibid.

1. Le Mulelisme face au Christianisme. Dépêche D.I.A., 28-1(1-65, A.F.-1O-21O5, p. 1265-1267.

2. Korrespondentie van G. Rimbaud, in Remarques Congolaises, 1964, p. 150.

3. Dépêche D.I.A.. 7-2-64, Léopoldville, 1964, p. 157.

4. Dépêche D.I.A.. 11-2-67, Kinshasa, 1967, p. 145 (A.F.-2-411).

5. FOX, DECRAEMER, RIBEAUCOURT, o.c, p.29.

6. Dépêche D.I.A.. 28-10-65, A.F.-10-2105, p. 1265-1267.

7. Ibid.

8. ARCHIEVEN VAN VERHAEGEN, Interview accordé par M. l'Abbé Tara Placide sorti du GUG rebelle en dal du 17 février 1966. Direclion provinciale de la Sûreté. Signé L. Kiniari p.4.